آسیب‌پذیری نوجوانان در فضای مجازی
امروزه فضای مجازی به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی نوجوانان تبدیل شده است. نسل Z و آلفا از اینترنت برای یادگیری، سرگرمی، ارتباط‌گیری و حتی هویت‌یابی استفاده می‌کنند. با این حال، همین فرصت‌ها می‌توانند به تهدیدهای جدی منجر شوند؛ زیرا نوجوانان از نظر شناختی، احساسی و اجتماعی هنوز در مرحله رشد هستند. همین مسئله آنها را به یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در فضای آنلاین تبدیل می‌کند.
چرا نوجوانان در فضای مجازی آسیب‌پذیر هستند؟
1. رشد ناتمام بخش‌های کنترلی مغز
- پژوهش‌های علوم اعصاب نشان می‌دهد که تا حدود 25 سالگی بخش پیش‌پیشانی مغز (Prefrontal Cortex) که مسئول تصمیم‌گیری منطقی، تفکر انتقادی و کنترل تکانه است هنوز به طور کامل رشد نکرده است. به همین دلیل نوجوانان تصمیم‌های تکانشی می‌گیرند. راحت‌تر تحت تاثیر هیجان و فشار همسالان قرار می‌گیرند به سرعت اعتماد می‌کنند و کمتر خطر را پیش‌بینی می‌کنند.
2. نیاز شدید به پذیرش اجتماعی
نوجوانی، زمان شکل‌گیری هویت است. لایک‌ها، کامنت‌ها و فالورها می‌توانند برای نوجوان تبدیل به معیاری از ارزشمندی شوند. این نیاز، خطراتی مثل:
- فریب خوردن برای ارسال تصاویر خصوصی
- مشارکت در چالش‌های خطرناک
- به اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی را افزایش می‌دهد.
3. کمبود سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی
- نوجوانان در بیشتر کشورها آموزش رسمی درباره شناسایی اخبار جعلی، فریب‌های آنلاین یا تبلیغات مخرب دریافت نمی‌کنند. همین موضوع باعث می‌شود:
- به راحتی فریب اطلاعات غلط را بخورند،
- در دام کلاهبرداری‌های اینترنتی قرار بگیرند،
- الگوریتم‌ها روی باورهایشان اثر بگذارند.
4. کنجکاوی بالا و تمایل به تجربه‌های جدید
- دوران نوجوانی همراه با میل شدید به تجربه‌گرایی است. این ویژگی که طبیعی محسوب می‌شود، در اینترنت گاهی می‌تواند باعث مواجهه با:
- محتوای نامناسب
- روابط ناسالم
- گروه‌های خطرناک یا افراطی شود.
وظیفه والدین در مواجهه با نوجوان در معرض آسیب
- حفظ آرامش والدین در برخورد اول برای درک نقش حمایتی والدین از سوی فرزند و تشریح صادقانۀ جزئیات؛
- توضیح اشتباهات به روش قابل‌فهم متناسب با درک فرزند
- فراهم کردن فرصت جبران بدون خدشه‌دار کردن عزت‌نفس و شخصیت فرزند
- اعمال نظارت دقیق‌تر بر فرزند و یادآوری این نکته که نظارت والدین برای حفظ امنیت خود او است
- ارائۀ راهکارها و آموزش‌های لازم به نوجوانان
- کسب راهنمایی‌های لازم از روان‌شناس در صورت پیروی نکردن فرزند از قواعد تنظیم‌شده و آسیب موقعیت‌های اجتماعی و تحصیلی.
مزایای شبکههای اجتماعی برای نوجوانان
هم اکنون رسانه‌های اجتماعی بخش بزرگی از زندگی اجتماعی بسیاری از نوجوانان را به خود اختصاص داده است. معمولاً نوجوانان از شبکههای اجتماعی برای تفریح، ایجاد و حفظ دوستی، اشتراک‌گذاری علایق، کشف هویت و توسعه روابط اجتماعی استفاده می‌کنند.
شبکههای اجتماعی کودکان و نوجوانان را بر اساس علایق مشترک به جوامع آنلاین جهانی متصل می‌کنند، مثل سایت‌هایی برای اظهار نظر و اشتراک‌گذاری محتوا درباره علایق خاص مانند بازی‌ها، سریال‌های تلویزیونی، موسیقی یا سرگرمی. از جمله مزایای شبکههای اجتماعی که فرزند نوجوان شما می‌تواند از آن بهره مند شود عبارتند از:
سواد رسانه‌ای دیجیتال: حضور در رسانه‌های اجتماعی به فرزند شما کمک می‌کند تا دانش و مهارت استفاده از فعالیت‌های آنلاین و اجتناب از خطرات آن را فراگیرد.
یادگیری مشارکتی: فرزند شما می‌تواند از رسانه‌های اجتماعی برای اشتراک‌گذاری محتوای آموزشی استفاده کند.
خلاقیت: حضور افراد در شبکههای اجتماعی گاهی باعث بروز خلاقیت آنها می‌شود یا گاهی موجب می‌شود خلاقیت و توانایی‌های فرد دیده شود.
سلامت روان: ارتباط با دوستان گسترده و شرکت در گروه‌های آنلاین به نوجوان شما احساس ارتباط و تعلق می‌دهد.
خطرات حضور نوجوان در شبکههای اجتماعی
علی‌رغم مزایای رسانه‌های اجتماعی، استفاده بیش از اندازه خطرات و آسیب‌های زیادی را برای نوجوانان در پی دارد که بخشی از این خطرات عبارتند از:
- قرار گرفتن در معرض محتوای نامناسب یا ناراحت کننده، مانند نظرات یا تصاویر مستهجن، تهاجمی، خشونت آمیز یا جنسی
- آپلود محتوای نامناسب، مانند عکس‌ها یا ویدیوهای شرم آور یا تحریک‌آمیز از خود یا دیگران
- به اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی با افراد غریبه، مثال: شماره تلفن، تاریخ تولد یا محل سکونت
- زورگویی سایبری
- قرار گرفتن در معرض تبلیغات و بازاریابی هدفمند بیش از حد
- نقض داده‌ها، مانند فروش اطلاعات اکانت آنها به سازمان‌های دیگر
چگونه حضور نوجوان در شبکههای را مدیریت کنیم؟
- صحبت کردن با نوجوان درباره استفاده از رسانه‌های اجتماعی: صحبت کردن بهترین راه برای محافظت از فرزندتان در برابر خطرات شبکههای اجتماعی و اطمینان از امنیت او هنگام استفاده از اینترنت است. صحبت کردن با فرزندتان به او کمک می‌کند تا درباره موضوعات زیر آگاه شود
داشتن رفتار مناسب در فضای مجازی: در این صورت فرزندتان یاد می‌گیرد که هم در شبکههای اجتماعی با دیگران رفتار مناسبی داشته باشد و هم اجازه ندهد کسی با او بد رفتاری کند
عواقب استفاده از رسانه‌های اجتماعی را درک کند: به طور مثال با خطرات انتشار عکسی از او که در یک مهمانی خصوصی گرفته شده است.
مهارت اجتناب یا کنترل خطرات حضور در شبکههای اجتماعی: برای مثال، اگر فرزند شما یک عکس را منتشر می‌کند، می‌تواند با درج نکردن اطلاعات شخصی دیگر خطر را کاهش دهد
روش برخورد با افراد سودجو: فرزند شما یاد می‌گیرد اگر فردی اطلاعات شخصی او را پرسند، یا خواهان ارسال عکس‌های بدون پوشش او شد چه باید بکند. - اطلاعات خود را درباره شبکه و رسانه‌های اجتماعی افزایش دهید: اپلیکیشن‌ها و عملکرد رسانه‌های اجتماعی همیشه در حال تغییر هستند، بنابراین شما هم باید متناسب با این تغییرات اطلاعات خود را به‌روز کنید. می‌توانید از فرزندتان بپرسید هم اکنون کدام پلتفرم‌ها محبوب هستند و فرزندتان کدام را دوست دارد. همچنین می‌توانید از فرزندتان بخواهید که شیوه کار با آن را به شما نشان دهد.
- استفاده از اکانت‌های مشترک: اگر دوستان فرزندتان قبل از اینکه به سن کافی برسند از شبکههای اجتماعی استفاده کنند و فرزند شما هم بخواهد همین کار را انجام دهد، این موضوع برای شما تبدیل به دردسر می‌شود. در این حالت می‌توانید از یک حساب مشترک در شبکه اجتماعی مربوطه استفاده کنید. اینگونه هم فرزند شما با دوستانش ارتباط برقرار کرده و هم شما بر روند فعالیت‌های او نظارت دارید. همچنین می‌توانید از پلتفرم‌های رسانه اجتماعی مناسب برای کودکان، مانند YouTube Kids یا Messenger Kids استفاده کنید که تنظیمات ایمنی قوی‌تری دارند و محتوای آنها مناسب سن کودکان و نوجوانان است.
- وضع قانون برای استفاده از شبکههای اجتماعی: قانون‌گذاری به فرزند شما کمک می‌کند تا از مزایای رسانه‌های اجتماعی در عین استفاده مسئولانه، محترمانه و ایمن از آن بهره‌مند شود. در ادامه به برخی از این قوانین اشاره شده است:
قوانین کلی استفاده از شبکههای مجازی برای نوجوانان
- مواقعی که نوجوان شما می‌تواند از رسانه‌های اجتماعی استفاده کند. مثلاً حضور در فضای مجازی زمان انجام تکالیف و صرف وعده غذایی با خانوادگی ممنوع است.
- مدت زمان روزانه استفاده فرزندتان از شبکههای اجتماعی
- مکان‌هایی که نوجوان‌تان می‌تواند از رسانه‌های اجتماعی استفاده کند. برای مثال، فقط در قسمت‌های عمومی خانه، نه در اتاق خواب.
- نوع لحن و ادبیات مطالب و نظرات ارسالی
قوانین مربوط به انتشار پست و کامنت در فضای مجازی برای نوجوانان
- عدم آپلود یا اشتراک‌گذاری پیام‌ها، تصاویر و ویدیوهای نامناسب
- داشتن رفتاری محترمانه در پست‌ها و هنگام اشتراک‌گذاری محتوا؛ در واقع نوجوان باید درک کند اگر گفتن یا انجام کاری رودررو درست نیست، بیان یا انجام آن در فضای مجازی هم نادرست است.
- درخواست رضایت از افراد قبل از ارسال تصاویر آنها
قوانین مربوط به حفاظت از حریم خصوصی برای نوجوانان
- اطلاعات شخصی مانند شماره تلفن، محل سکونت را در پروفایل خود ثبت نکند.
- اطلاعات شخصی مانند شماره تلفن، محل سکونت و تاریخ تولد را با افرادی که نمی‌شناسد به اشتراک نگذارد.
- به طور منظم تنظیمات حریم خصوصی و موقعیت مکانی اپلیکیشن‌های نصب شده بر روی تلفن همراه فرزندتان را بررسی کنید.
- رمزهای عبور و جزئیات ورود به سیستم را خصوصی نگه دارد و آنها را حتی با دوستان خود به اشتراک نگذارد.
- پس از استفاده از رایانه های عمومی از سیستم خارج شود.
قوانین امنیتی استفاده از شبکههای اجتماعی برای نوجوانان
- مسدود کردن و گزارش دادن افرادی که نمی شناسد یا افرادی که نظرات یا محتوای خلاف عرف برای او ارسال می‌کنند
- باز نکردن لینک های ناشناس. برخی از لینک‌ها ارسالی به سایت‌های پ.و.ر.ن.وگرافی منتهی شوند یا اطلاعات شخصی یا مالی افراد را سرقت می‌کنند.
- پذیرش درخواست دوستی فقط از افرادی که هویت آنها را می‌داند