اختلال توهم یا پارانویا

اختلال توهم که در گذشته با نام اختلال پارانویا شناخته شده بود نوعی بیماری روانی جدی است که اختلال سایکوتیک نام دارد. فردی که مبتلا به این بیماری است نمی‌تواند به درستی تشخیص دهد که چه چیزی واقعی و چه چیزی خیالی است. در واقع می‌توان گفت که توهم اصلی‌ترین علائم این اختلال به شمار می‌رود. این افراد به چیزهایی باور دارند که در واقعیت وجود ندارند و یا به عبارتی واقعی نیستند. اما این به این معنی نیست که این افراد کاملا افکاری غیرواقعی دارند و انسان واقع‌گرایی نیستند.

اختلال توهم شامل تصوراتی است که خیلی هم ممکن است عجیب و غریب نباشند و ممکن است در زندگی واقعی هرکسی اتفاق بیفتند. از جمله این توهمات می‌توان به دنبال شدن توسط برخی افراد، مسموم شدن، فریب خوردن، مورد توطئه قرار گرفتن و یا دوست داشته شدن از راه دور اشاره کرد. این توهمات معمولا شامل تصورات و یا تجربیات اشتباه است. اما در واقعیت چنین شرایطی ممکن است واقعی نبوده و یا اغراق شده به نظر برسند. در مقابل توهمات عجیب و غریب، چیزهایی هستند که ممکن است هیچ‌گاه در زندگی واقعی اتفاق نیفتند، همچون محاصره شدن توسط آدم فضایی‌ها و یا پخش افکار شما از طریق تلویزیون یا رادیو. فردی که دارای چنین توهماتی است معمولا به عنوان یک بیمار مبتلا به اختلال توهم از نوع عجیب و غریب شناخته می‌شود.

افراد مبتلا به اختلال پارانویا یا توهم ممکن است بتوانند به زندگی معمول خود ادامه دهند و روابط اجتماعی خود را داشته باشند و عملکرد معمولی‌ای نیز داشته باشند و به طور کلی یک رفتار عجیب و غریب و غیرمعمول از آن‌ها سر نزند. این برخلاف دیگر اختلالات سایکوتیک است که در آن فرد ممکن است توهم را نیز در میان دیگر علائم بیماری خود داشته باشد. اما گاهی نیز ممکن است افراد مبتلا به اختلال توهم آنقدر درگیر توهمات خود شوند که زندگی معمولی خود را فراموش کنند و یا روابط‌ آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

اگرچه توهم ممکن است از جمله علائم بیشتر بیماری‌های روانی رایج همچون اسکیزوفرنی باشد اما اختلال توهم به خودی خود جزو اختلالات نادر است. این اختلال معمولا از دوره‌ی میانسالی تا پیری ممکن است در یک فرد توسعه یابد و تحقیقات نشان داده است که این بیماری در میان زنان شایع‌تر از مردان است.

انواع اختلال توهم:

نوع اختلالات توهم بستگی به محتوای توهمات فرد دارد:

عاشقانه (Erotomanic): شخص معتقد است که کسی عاشق اوست و او باید با آن فرد در ارتباط باشد. در اکثر موارد این فرد ممکن است یک فرد مشهور و شناخته شده باشد.
بزرگنمایی (grandiose): این شخص احساس خود بزرگ‌بینی، قدرت، دانش و یا هویت می‌کند. این افراد بر این باورند که استعداد خاصی دارند و یا کشف بزرگی انجام داده‌اند.
حسادت (Jealous): در این مورد فرد احساس می‌کند که همسر و یا شریک زندگی‌اش ناسازگار بوده و یا به او خیانت می‌کند.
مجازات ( Persecutory): شخص در این شرایط فکر می‌کند که با او یا با نزدیکانش بدرفتاری شده یا کسی در حال جاسوس آن‌هاست و در کمین است که به آن‌ها آسیب برساند. در این شرایط حتی فرد ممکن است به مقامات حقوقی شکایت کند.
جسمی (Somatic): این افراد بر این باورند که دچار نقص فیزیکی و یا یک بیماری هستند و نیاز به مراجعه به پزشک دارند.
مخلوط (Mixed): در چنین شرایطی فرد ممکن است ترکیبی از توهمات بالا را داشته باشد.

علائم اختلال توهم چیست؟

این علائم معمولا عبارتند از :

توهمات غیرعجیب و غریب – این معمولا واضح‌ترین نشانه است.
تحریک‌پذیری، عصبانیت و یا موود پایین
هذیان‌ها (دیدن، شنیدن و یا احساس کردن چیزهایی که واقعا وجود ندارند) که مربوط به توهم است. برای مثال فرد ممکن است که تنش و یا لباسش بوی بدی گرفته و همه ممکن است آن را حس کنند.

علل و عوامل خطر برای اختلال توهم

همانند بسیاری از اختلالات سایکوتیک دیگر، علت اصلی بروز این اختلال ناشناخته است. اما محققان نقش عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی، محیطی و یا روانشناختی را در بروز و توسعه‌ی این اختلال موثر می‌دانند.

ژنتیک: این واقعیت که افرادی که در خانواده‌ی خود افراد مبتلا به اختلالات توهمی و یا اسکیزوفرنی دارند احتمال ابتلا به این گونه بیماری‌ها در فرزندان نیز وجود دارد اتفاق دور از ذهنی نیست و درصد بالایی از بیماران در چنین شرایطی هستند. در واقع همانند سایر اختلالات سایکوتیک نقش پدر و مادر در بروز این اختلالات نقشی انکارناپذیر است.
بیولوژیکی: محققان در حال حاضر در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه تغییر شرایط در مغز نسبت به حالت طبیعی خود می‌تواند موجب بروز چنین اختلالاتی شود. تغییرات غیرطبیعی در مغز بخصوص در نواحی که مربوط به کنترل ادراک و تفکر می‌شود ممکن است در توسعه‌ی این اختلال دخیل باشد.
محیط اطراف: شواهد نشان می‌دهد که استرس می‌تواند موجب بروز اختلال توهم شود. همچنین مصرف الکل و مواد مخدر نیز می‌توانند به توسعه‌ی آن کمک کنند. افرادی که از جامعه دور هستند بخصوص مهاجران، یا افرادی که به نحوی مشکلات بینایی و شنوایی دارند احتمال ابتلا به این بیماری را دارند.

درمان اختلال توهم

درمان این اختلالات معمولا با ترکیب دارو و روان‌درمانی انجام می‌شود. درمان اختلالات توهمی یا پارانویا معمولا دشوار است چرا که این افراد ممکن است به دلیل بینش اشتباهی که نسبت به دنیای اطراف خود دارند نتوانند قبول کنند که دچار این اختلال هستند. مطالعات نشان می‌دهد که حداقل نیمی از افراد مبتلا به این بیماری با مصرف داروهای ضدسایکوتیک تا حدی بهبود جزئس را تجربه می‌کنند.

عوارض ناشی از اختلال توهم

افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دچار افسردگی شوند، اغلب به دلیل پیچیدگی‌ها و سختی‌های مواجهه با برخی از توهماتشان.
این فرد ممکن است به دلیل رفتارهای خشونت‌بار نسبت به افرادی که نسبت به آن‌ها مشکوک است و یا خیال می‌کند عاشقشان شده دستگیر و یا زندانی شود.
وجود این اختلال ممکن است موجب فاصله گرفتن این افراد از نزدیکانشان شود، از آن‌جایی که برخی از این توهمات ممکن است به روابط آ‌نها آسیب جدی وارد کند.

چشم‌انداز این اختلال چیست؟

بسته به فرد، نوع اختلال، شرایط حاکم بر زندگی او، حضور افراد کمک کننده و خواستار درمان، این بیماری می‌تواند چشم‌اندازهای متفاوتی داشته باشد. اختلال توهم معمولا یک شرایط مزمن و حاد است، اما هنگامی که به درستی درمان شود، بسیاری از افراد می‌توانند از علائم آن نجات یابند. بعضی از بیماران ممکن است به طور کامل بهبود یابند اما برخی نیز ممکن است با توهم‌های گاه و بیگاه دست و پنجه نرم کنند.

متاسفانه بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال به دنبال کمک نیستند. در واقع برای اکثر افراد مبتلا به بیماری اختلال روانی سخت است که قبول کنند شرایطی که در آن هستند شرایط نرمال و عادی‌ای نیست. علاوه بر این گاهی ممکن است بیماران از اینکه به دنبال درمان بیماری خود باشند خجالت‌زده شوند. باید این موضوع را در نظر داشته باشید که درمان نکردن این گونه اختلال‌ها ممکن است منجر به یک بیماری مادام‌العمر شود.