اختلال کاتاتونی (کاتاتونیک)
Catatonia
کاتاتونی می‌تواند در زمینه چندین اختلال روی دهد که اختلالات عصبی – رشدی، روان پریشی، دوقطبی، افسردگی و بیماریهای جسمانی دیگر (مثل کمبود اسید فولیک مغزی، اختلالات خودایمنی) از جمله آنها هستند.
ویژگی اصلی اختلال کـاتـاتـونـی، اختلال روانشناختی – حرکتی محسوس است که می‌تواند کاهش فعالیت حرکتی، کاهش مشارکت در طول مصاحبه یا معاینه جسمانی یا فعالیت حرکتی بیش از حد و عجیب و غریب را در برداشته باشد.
جلوه بالینی اختلال کـاتـاتـونـی می‌تواند گیج‌کننده باشد، به طوری که اختلال روانشناختی – حرکتی ممکن است از عدم پاسخدهی محسوس تا سراسیمگی بارز گسترش داشته باشد.
بی حرکتی می‌تواند شدید (بهت) یا متوسط (جمود خلسه ای و انعطاف پذیری مومی شکل) باشد. همچنین، کاهش گفتار ممکن است شدید (لالی) یا متوسط (منفی گرایی) باشد.
رفتارهای حرکتی بیش از حد عجیب و غریب می‌توانند پیچیده (مثل قالبی) یا ساده (سراسیمگی) باشند و پژواک گویی و پژواک کرداری را در برداشته باشند. در موارد شدید، همین فرد ممکن است بین فعالیت حرکتی کم و شدید نوسان کند.
ویژگی‌های بالینی که متضاد به نظر می رسند و جلوه‌های متغیر این تشخیص، در عدم آگاهی و کاهش شناسایی اختلال کـاتـاتـونـی دخالت دارند. در طول مراحل شدید اختلال کـاتـاتـونـی، ممکن است فرد به نظارت دقیق نیاز داشته باشد تا از صدمه زدن به خود یا دیگران اجتناب کند.
مخاطرات بالقوه ناشی از سوء تغذیه، فرسودگی، تب شدید، و صدمه زدن به خود وجود دارند.
تشخیصی اختلال کاتاتونیک در DSM5
A. سه (یا تعداد بیشتری) از نشانه های زیر در تصویر بالینی غالب هستند:
- بهت: بدون فعالیت روانشناختی – حرکتی؛ برقرارنکردن ارتباط فعال با محیط.
- جمود خلسه‌ای: القای منفعل وضع اندامی که در برابر نیروی جاذبه اختیار می‌شود.
- انعطاف پذیری مومی شکل: بی اعتنایی، حتی مقاومت در برابر مستقر شدن توسط آزماینده.
- لالی: بدون پاسخ کلامی یا خیلی کم؛ اگر زبان پریشی شناخته شده باشد، منتفی است.
- منفی گرایی: یعنی، مخالفت با دستورات یا محرک‌های بیرونی یا بدون پاسخ به آنها.
- وضع خاصی گرفتن یعنی، نگهداری خودانگیخته و فعال وضع بدن در برابر نیروی جاذبه.
- ادا و اطوار: کاریکاتور اعمال عادی عجیب‌وغریب، شکوهمند.
- رفتار قالبی: حرکات تکراری، به طرز نابهنجار مکرر، بدون هدفمندی.
- سراسیمگی که تحت محرک‌های بیرونی قرا ندارند.
- شکلک درآوردن
- پژواکگ ویی: تقلید کردن از گفتار دیگران.
- پزواک کرداری: تقلید کردن از حرکات دیگران.
اختلات روانشناختی
در صورتی می‌توان از اختلال کـاتـاتـونـی مرتبط با اختلال روانشناختی دیگر (شاخص کاتاتونی) استفاده کرد که در طول دوره اختلال عصبی- رشدی، دوقطبی، افسردگی یا اختلال روانشناختی دیگر ملاک های اختلال کـاتـاتـونـی برآورده شده باشند.
شاخص کاتاتونی زمانی مناسب است که تصویر بالینی با اختلال روانشناختی – حرکتی محصوس مشخص شده باشد و حداقل سه مورد از 12 ویژگی ثبت شده در ملاک A را در برداشته باشد.
کاتاتونی معمولاً در محیط بستری تشخیص داده می‌شود و در بالغ بر 35 درصد افراد مبتلا به اسکیزوفرنی روی می‌دهد.
اما اکثر موارد کاتاتونی، افراد مبتلا به اختلالات افسردگی یا دوقطبی را شامل می‌شوند.
قبل از اینکه شاخص کاتاتونی در مورد اختلالات عصبی – رشدی، روان پریشی، دوقطبی، افسردگی یا اختلالات روانشناختی دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
انواع زیادی از بیماریهای جسمانی دیگر باید منتفی شده باشند؛ این بیماری‌ها شامل بیکاری‌های جسمانی ناشی از مشکلات عفونی، سوخت و سازی یا عصبی می‌شوند، ولی محدود به آنها نیستند.
(به «اختلال کاتاتونیک ناشی از بیماری جسمانی دیگر» مراجعه کنید).
کاتاتونی می‌تواند عارضه جانبی دارو نیز باشد.
به خاطر جدی بودن این عوارض، باید به امکان اینکه کاتاتونی ناشی از نشانگان بدخیم داروی ضدروانپریشی باشد، توجه خاصی مبذول شود.
علائم اختلال کاتاتونیا
از جمله مهم‌ترین علائم کاتاتونیا می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
کندی حرکتی
فرض کنیم که شستن دست‌ها در حالت عادی برای یک نفر قبل از بیماری حدود دو دقیقه به طول انجامد. حال فردی که دچار کندی روانی است حدود پانزده دقیقه شاید به طول انجامد تا دست‌های خودش را بشوید.
کندی روانی از علائم اختلال کاتاتونیا
افراد دچار کاتاتونی گذر زمان را حس نمی‌کنند و گاها احساس می‌کنند که یک ساعت مثل یک لحظه می‌گذرد. برای مثال افراد در این حالت ممکن است ساعت‌ها کنار شیر آب نشسته باشند، اما نتوانند بفهمند چقدر گذشته است.
لالی و کندی در صحبت کردن
در این حالت افراد به سختی صحبت می‌کنند و معمولا ادای کلمات برای آنها مشکل است. حرف زدن آنها معمولا با کش و قوس بوده و نمی‌توانند شیوا مطالب را برسانند.
بهت (استوپور) از نشانه‌های اختلال کاتاتونیا
بهت حالتی است که در آن فرد در مرز بین هشیاری و بی هوشی قرار دارد. در این حالت ادراک فرد به شدت پایین است اما کارکردهای نباتی فرد بر خلاف کارکردهای شناختی به درستی کار می‌کند.
اکولالی از نشانه‌های اختلال کاتاتونیا
اکولالیا به معنی تکرار کردن کلام در فرد مبتلا به کاتاتونیا است. در این حالت فردی که رو به روی فرد کاتاتونیک نشسته است اگر چیزی را تکرار کند، فرد کاتاتونیک به صورت طوطی وار شروع به تکرار کلمات می‌کند.
اکوپراکسی
اکوپراکسی به معنی تکرار حرکات و ژست‌های فردی است که مقابل فرد کاتاتونیک قرار گرفته است. فرد کاتاتونیک بی اختیار ژست‌ها را تقلید می‌کند.
سایر علائم اختلال کاتاتونیا
- سکوت کردن در مدت زمان طولانی
- ممکن است بدون دلیل خاصی دچار بی‌قراری شوند.
- انعطاف پذیری مومی (در این حالت اگر کسی دست فرد مبتلا را در وضعیتی خاص قرار دهد، تا زمانی که آن شخص دست فرد مبتلا را
- تکان ندهد در همان وضعیت باقی می‌ماند.)
- منرسیم (ممکن است حرکات عجیب و اغراق آمیز از خود نشان دهند.)
- اغلب چهره خود را در هم می‌کشند و شکلک در می‌آورند.
- پژواک گویی (تکرار حرف‌های دیگران)
تشخیص اختلال کاتاتونیا
تشخیص این اختلال به از طرق مختلف صورت می‌گیرد. از روش‌های تشخیصی ام آر آی یا سی تی اسکن برای تشخیص هر گونه اختلال در ساختار مغز است. جهت کنترل عملکرد مغز از نوار مغزی نیز بهره می‌گیرند. علاوه بر این‌ها لازم است ارزیابی روانی برای بیمار صورت بگیرد؛ روانپزشک و یا روانشناس در مورد افکار، احساسات، باورها و الگوهای رفتاری از مراجع و از اطرافیانش سوال می‌پرسد. مورادی همچون زمان شروع علائم، شدت آنها و آسیباتی که به دنبال دارد در ارزیابی روانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.