وسواس فکری شدید فقط یک اختلال ذهنی-روانی ساده نیست، مساله می‌تواند از آنچه به نظر می‌رسد جدی‌تر باشد! با شدت گرفتن این بیماری مشکلات زیادی فرد و اطرافیان وی را تهدید خواهد کرد.
وسواس فکری یا OCD نوعی اختلال فکری و ذهنی است که فرد یک درگیری ذهنی ناخواسته و اعتراضی را برای مدت‌ها تجربه می‌کند. این افکار معمولا یا در حد درگیری ذهنی بسیار آزار دهنده و استرس‌زا باقی می‌مانند، یا منجر به انجام رفتارهایی غیر معقول می‌شوند. منظور، اعمالی است که بر مواردی بیهود تمرکز کرده و یک الگوی رفتاری بی مورد را به طور مکرر انجام می‌دهند. گاهی اوقات وسواس فکری شدید که نشانه‌ی پیشرفت بیماری درمان نشده‌ی وسواس فکری است، فکر و ذهن و زندگی بیمار را مختل می‌کند.
انواع اختلال وسواس فکری-عملی
وسواس های فکری پرخاشگرانه: ترس از صدمه زدن به خود، ترس از اینکه مسبب بروز اتفاق وحشتناکی باشد.
وسواس های فکری آلودگی: نگرانی و ناراحتی از مواد و پس ماند آلوده یا فضولات.
وسواس های فکری جنسی: فکر یا تصور یا تکانه جنسی ممنوع و منحرف.
وسواس های فکری ذخیره کردن یا پس انداز کردن: این افراد از کسانی که براساس ارزش و علاقه اشیا را جمع می کنند متفاوتند. این افراد فکر می کنند همه چیز روزی قابل استفاده خواهد بود و محل سکونت خود را تبدیل به زباله دان می کنند.
وسواس های فکری مذهبی: نگرانی بیش از اندازه در مورد درست و غلط
وسواس فکری تقارن: نگرانی در مورد قرار گیری اشیا وسواس فکری جسمانی: نگرانی بیش از اندازه در مورد اندام
وسواس عملی شستشو/ تمیزی: دست شستن بیش از اندازه و دوش گرفتن و حمام کردن و مسواک زدن بیش از اندازه
وسواس عملی وارسی کردن: مدام فرد به وارسی قفل، اجاق گاز و وسایل برقی می پردازد.
درمان وسواس فکری
در این بخش از مقاله درمان قطعی وسواس فکری به بررسی میزان شیوع این اختلال می پردازیم. اختلال وسواس فکری در کودکی و نوجوانی و بزرگسالی دیده شده است. در سنین بالاتر درمان خیلی دشوار تر هست و در زنان و مردان اختلال وسواس فکری قابل مشاهده است. منابع روانشناسی در مورد شیوع اختلال وسواسی این گونه بیان شده که زن ها در بزرگسالی اندکی بیشتر از مردان مبتلا هستند ولی در کودکی پسرها بیش تر دچار این اختلال اند.
عوامل خطرساز و ایجاد کننده اختلال وسواس
عوامل مختلفی ممکن است سوق دهنده ایجاد یک اختلال و نمایان کننده آن در فرد باشد. گاهی برخی رویدادها نقش جرقه را برای فرد ایفا می کند. از جمله عوامل خطر ساز در اختلال وسواس فکری عبارتند از:
مزاجی: ویژگی های مزاجی و ذاتی ممکن است زمینه ساز و به وجود آورنده اختلال وسواسی باشد به طور مثال بازداری های رفتاری زیاد در کودکان از عوامل خطر ساز احتمالی هستند.
محیطی: به طور مثال سوء رفتار جسمی و جنسی در کودکی و دیگر حوادث پر استرس یا آسیب زا با افزایش خطر بروز اختلال وسواسی جبری همراه اند. یک عامل به تنهایی سبب ایجاد اختلال وسواس فکری نمی شود، وجود عوامل ژنتیکی، محیطی و شخصیتی در کنار هم سبب ساز ایجاد اختلال وسواسی است.
پیامدهای کارکردی اختلال وسواسی – جبری
اختلال وسواسی جبری برای فرد پیامدهایی دارد زیرا فرد باید وقت زیادی را صرف افکار وسواسی خود و اعمال وسواسی کند، از جمله این پیامدها عبارتند از:
- افت کیفیت زندگی
- اختلال در کارکردهای اجتماعی و شغلی
- تخریب در ابعاد مختلف زندگی
- اجتناب از موقعیت هایی که می توانند محرک وسواس های فکری یا عملی شوند که باعث محدود شدن عملکرد فرد می شوند.
- محدود شدن روابط فرد
- وسواس تقارن موجب تاخیر در تکمیل به موقع کارهای تحصیلی و شغلی شود.
- اختلال در عملکرد خانوادگی
چه زمانی به متخصص مراجعه کنیم
آیا چند ساعت تمیز کاری نشانه وسواس است؟ اگر دست از انجام نظافت بردارید، مضطرب می‌شوید؟ تشخیص اختلال وسواس کار آسانی نیست. وسواس باید از دیگر اختلالات اضطرابی افتراق داده شود. اگر افکار و اعمال وسواسی سبب شده در عملکرد و روابط تان اختلال ایجاد شود، بهتر است از یک درمانگر کمک بگیرید.
اقدامات اطرافیان برای فرد دارای اختلال وسواس
در بیشتر مواقع اطرافیان فرد دارای اختلال وسواس، فرد را مورد نقد قرار می‌دهند و فرد چون قادر به کنترل افکار نیست و مدام اضطراب بیشتری را فرا می خواند و در نتیجه شروع می کند به انجام رفتارهای وسواس گونه. اگر در نزدیکی شما فردی هست که اختلال وسواس فکری یا عملی دارد بهترین راهکار این است که او را به یک درمانگر ارجاع دهید. اما اگر فرد مقاوم بود و نپذیرفت، نباید مدام به او بگویید این کار را نکن بالعکس شاید غرق شدن در اعمال وسواسی او را بیشتر از این کار بازدارد.
درمان قطعی وسواس فکری
اختلال وسواسی- جبری در صورت عدم درمان، سیری مزمن با نوسان علائم پیدا می کند. در بعضی افراد سیر دوره ای دارد و تعداد کمی هم به سمت تباهی ناتوان کننده ای پیش می روند.
دیدگاه زیستی: در این دیدگاه مطرح می‌شود که مبنای وسواس ها ریشه در نابهنجاری هایی در مناطق مغز دارد و ناتوانی قشر پیش پیشانی در جلوگیری از افکار، صورات ذهنی و امیال شدید در نشانه ها دخالت دارد.
دیدگاه شناختی- رفتاری: در این دیدگاه مطرح می‌شود الگوهای فکر ناسازگارانه به شکل گیری و نگهداری نشانه های اختلال وسواس فکری- عملی کمک می‌کنند. فردی که مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی است، ممکن است آمادگی این را داشته باشد که به رویدادهای اضطراب آور در محیط واکنش بیش از حد نشان دهد.
مداخلات روانشناختی
توقف فکر: هنگامی که فرد وسواسی با موقعیتی روبرو می‌شود که تفکر یا عمل وسواسی را فرا می‌خواند، فرد می‌تواند تفکر وسواسی خود را کاهش دهد.
اشباع درمانی: در این درمان درمانجو به قدر کافی با افکار وسواسی مواجه می‌شود تا معنی خود را از دست بدهند.
مواجه سازی همراه با جلوگیری از پاسخ: درمانجو با موقعیت روبرو می‌شود اما نباید به انجام عمل وسواسی اقدام کند.
توجه داشته باشید که تنها ریشه یابی اختلال وسواس فکری یا فقط دارودرمانی منجر به درمان اختلال نمی شود. باید از درمان بینش مدار و دارو درمانی و شناختی رفتاری توام باهم برای درمان کمک گرفت. آگاهی تنها با کنترل علائم توسط دارو منجر به نتیجه ی مطلوب نخواهد شد.
مدت زمان و دوره درمان اختلال وسواس فکری
درمان اختلال وسواس نیازمند صبر و همکاری است هم فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری و هم خانواده او. گاهی اوقات مراجعین نیازمند مداخله دارویی و روانشناختی باهم هستند زیرا این دو درمان مکمل هم می باشند.
نکاتی برای زندگی با افراد مبتلا به OCD
اگر دارای اختلال OCD هستید و در کنترل افکار خود مشکل دارید و زندگی روزمره شما، عملکردتان در ابعاد فردی و اجتماعی تحت تاثیر قرار گرفته بهتر است از یک درمانگر کمک بگیرید و کنترل افکارتان را در دست بگیرید. سعی کنید از سرزنش خود دست بردارید. ممکن است بارها تلاش کرده باشید که افکارتان را کنترل کنید و به اعمال وسواسی روی نیاورید ولی امکان پذیر نبوده. خودتان را سرزنش نکنید درمان اختلال وسواس نیازمند سطح بندی است و گام به گام پیش می رود.
برای آرام کردن خود می توانید از تکنیک های mindfulness استفاده کنید یا مراقبه کنید، یوگا کار کنید تا ذهنتان آرام تر شود. گاهی حمایت گروهی از افرادی که تجربه ی اختلال وسواس داشته اند، می تواند به شما کمک کند تا راحت تر با این اختلال کنار بیایید. برای کسب آگاهی از اختلال وسواس خود می توانید یک دفترچه بردارید و در آن سه ردیف بکشید و در هر قسمت فکر عمل و احساس خود را شرح دهید. می توانید موقعیت ها و مواقعی که فکرها شروع می شوند را نیز ثبت کنید به این صورت آگاهی شما افزایش می یابد و مطمین باشید اولین قدم برای داشتن احساس و حال بهتر داشتن آگاهی است.
اگر با فردی زندگی می کنید که اختلال وسواس دارد ابتدا او را درک کنید و آگاه باشید که کنترل افکار و اعمال دست خودش نیست بلکه این افکار و اعمال حالت اجبارگونه برای فرد دارد. او را تشویق کنید که درمان خودش را ادامه دهد. افراد مبتلا به OCD ممکن است گرفتار مشکلات روانشناختی دیگری باشند مثلا اضطراب و افسردگی در نتیجه تشویق شما به ادامه درمان بسیار کارآمد خواهد بود.