نشانه‌های بحران نوجوانی و ,هویت یابی در نوجوانی
دوره نوجوانی از مهم ترین و حساس ترین دوره های زندگی انسان به شمار می رود; زیرا در این دوره نوجوان به دنبال یافتن هویت خویش، در مسیر شکل دادن به شخصیتی متکی به خود گام برمی دارد. سوالات متعددی نیز در ذهن نوجوان نقش می بندد که چنانچه نتواند پاسخی مناسب برای آن ها بیابد، چه بسا ممکن است شخصیتی متزلزل و احیاناً دوگانه پیدا کند. بنابراین، شناخت جنبه های مهم جسمانی، روانی، اجتماعی، عقلانی و اخلاقی نوجوانان این توانایی را به نوجوان و اطرافیان او می دهد تا شیوه صحیح برخورد با تغییرات جسمی ـ روانی به وجود آمده را بدانند و تا حدی از بروز ناسازگاری های خاص این دوران جلوگیری نمایند.
هویت یابی در نوجوانی
هویت یک ساختار روانی اجتماعی است که بذر شکل‌گیری آن در سال‌های پیش از نوجوانی پاشیده شده است.
اریکسون و دیگر روانشناسان معتقدند تمایل به هویت یابی از نوجوانی شروع می‌شود.
مشخصه‌های اصلی هویت،
انتخاب ارزش‌ها، باورها و هدف‌های زندگی است، شکل‌گیری هویت در نوجوانی با رشد فکر و احساس، رشد اخلاقی، رشد عواطف و عزت نفس ارتباط قوی دارد. از جمله عواملی که بر رشد هویت تاثیر می‌گذارد، شخصیت، خانواده، مدرسه و جامعه کوچک و بزرگ است.
هویت با ویژگی‌های شخصیت ارتباط دارد، انعطاف‌پذیری، باز بودن ذهن فرد و نداشتن تعصب در برخورد با ارزش‌ها و باورها، هویت پخته را شکل می‌دهد. هویت امری است اکتسابی که در جریان تعاملات فرد و درون فضای زندگی شخصی شکل می‌گیرد. مساله اصلی برای نوجوانان و جوانان وجود هویت‌های متعدد در عصر ارتباطات و گسترش هویت‌های مجازی و واقعی است که به نحوی افراد در میان سردرگم هستند.
بنابراین شکل‌گیری هویت یکی از مسائل مهم رشد نوجوان است.
بدین معنا که نوجوان تشخیص می‌دهد که کیست و چه کارهایی مهم و ارزشمند است. در دوران نوجوانی، هویت یابی مساله‌ای حاد می‌شود؛ تا حدی به این دلیل که نوجوان روز به روز تغییر می‌کند. در دوران نوجوانی، فرد با مجموعه‌ای از تغییرات روانی، جسمانی و شناختی و نیز تقاضاهای شغلی و اجتماعی جدیدی روبه‌رو می‌شود.
در نتیجه، نوجوانان به این مساله که «در چشم دیگران چگونه جلوه می‌کنند»، اهمیت بسیاری می‌دهند و آن را با تصوری که از خود دارند مقایسه می‌کنند.
نیز با این مساله روبه رو هستند که چگونه نقش‌ها و مهارت‌هایی را که قبلا آموخته‌اند، با مقتضیات آینده ارتباط دهند.
فرد در مرحله نوجوانی با بحرانی روبرو می‌شود که می‌خواهد به سوال «من کیستم» پاسخ دهد.
نوجوان نیاز دارد تا در مورد مسائل ارتباطی، اجتماعی، عاطفی، جنسی و اخلاقی، ارزش‌هایی پیدا کند و به آنها متعهد شود.اگر این کاوش‌ها به نحو مطلوبی به نتیجه برسند منجر به حل شدن بحران هویت می‌شوند و در نهایت هویت شکل می‌گیرد.افرادی که هویت خود را به نحو مطلوبی شکل می‌دهند، خود را به راحتی می‌پذیرند و خودپنداره قوی پیدا می‌کنند، اهداف روشنی در زندگی دارند، عزت نفس بالایی دارند، می‌توانند به راحتی در زندگی خود تصمیم بگیرند و کمتر دچار تزلزل می‌شوند. این افراد به‌طور کلی مسوولیت پذیر هستند. ولی اگر نتوانند بر بحران فائق بیایند، دچار مشکلات زیادی در دوره نوجوانی و سپس در دوره‌های بعدی زندگی می‌شوند..
در هنگام بحران هویت، نوجوان شدیدا دچار اضطراب و ناراحتی ذهنی است به صورتی که نمی‌تواند جنبه‌های مختلف شخصیت خود را در یک خویشتن قابل قبول و هماهنگ سازمان دهی کند.
نقش خانواده در هویت یابی فرزندان
بخش عمده‌ای از هویت در دوران کودکی و نوجوانی در خانواده شکل می‌گیرد. افراد برای آنکه در دوران نوجوانی هویت مستقلی کسب کنند باید دوران کودکی خوبی را در کنار خانواده پشت سر گذاشته باشند تا ورود او به نوجوانی با آسیب کمتری همراه باشد.زمانی یک نوجوان احساس صلاحیت، عزت، اعتماد و شایستگی خواهد کرد که در کودکی چنین احساسی را از خانواده دریافت کرده باشد. اگر این اتفاق نیفتد، ورود به دوران نوجوانی با آسیب همراه خواهد بود یعنی نوجوان مضطرب است و به خود اعتماد ندارد.در دوران نوجوانی فرد سوالات زیادی درباره ماهیت خود می‌کند و اگر خانواده به درستی به آنها پاسخ نگوید او از نظر هویت فردی، فرهنگی و خانوادگی دچار تزلزل می‌شود.
برای پی بردن به اختلالات شخصیت میتوانید از تست MMPI-2 استفاده کنید شرکت در آزمون MMPI-2
ویژگی‌ها نشان‌دهنده سلامت روانی یک نوجوان
نوجوانان بسیار پرسشگر و کاوشگرند، این ویژگی‌ها نشان‌دهنده سلامت روانی یک نوجوان است و اگر نوجوانی پرسشگر نباشد نشان‌دهنده وجود اختلالاتی در اوست، اما متاسفانه برخی خانواده‌ها با این روحیه نوجوانان به درستی برخورد نمی‌کنند.نوجوانان ممکن است پرسش‌هایی درباره فرهنگ و مذهب خود داشته باشند اما برخی خانواده‌ها با تحکم و اجبار سعی می‌کنند این موارد را به فرزندان خود تحمیل کنند که نتیجه آن نپذیرفتن مذهب است این در حالی است که نوجوانان قصد دارند که حتی خداوند را با عقل و منطق بپذیرند.
برای ارزیابی سلامت روان از تست روانشناسی میلون استفاده کنید شرکت در آزمون میلون MCMI
همراه با نمودار و تفسیر
حمایت عاطفی والدین از فرزندان
خانواده‌هایی که حمایت عاطفی خود را از فرزندان دریغ می‌کنند موجب از هم گسیختگی روحی و روانی آنان می‌شوند. فرزندان ممکن است دوستانی داشته باشند که خانواده‌ها آنها را تایید نمی‌کنند، با همدلی و همراهی با فرزندان رفته رفته آنان به این نتیجه می‌رسند که باید دوستان نامناسب خود را کنار بگذارند.
برخورداری از حمایت عاطفی والدین به‌شدت در شکل‌گیری هویت عاطفی صمیمانه فرزندان تاثیرگذار است.والدینی که مدام با یکدیگر درگیری دارند و تنش و استرس در خانه آنها حاکم است نمی‌توانند به خوبی با فرزندان خود ارتباط برقرار کنند و نوجوانان به تدریج در دستیابی به هویت خانوادگی و حتی هویت فردی دچار مشکل می‌شوند و احساس ناشایستگی و کاهش اعتماد به نفس می‌کنند.
با توجه به آنکه در چنین خانواده‌هایی حمایت عاطفی و محبت وجود ندارد روابط کلامی بین والدین و حتی بین والدین با فرزندان وجود ندارد و این موضوع باعث آشفتگی خاطر کودکان و نوجوانان می‌شود.در چنین شرایطی فرزندان مستعد برقراری روابط ناسالم در خارج از محیط خانواده می‌شوند و ممکن است حتی با گروه‌های بزهکاری ارتباط برقرار کنند، چنین ارتباط‌هایی نوجوانان و جوانان را مستعد ابتلا به آشفتگی می‌کند. هویت فرزندان به‌طور کامل تحت تاثیر قرار می‌گیرد و از بین می‌رود.
برخورد خانواده با نوجوان
والدین باید در برخورد با فرزند نوجوان خود به یاد داشته باشند که آنها دارای ویژگی‌های شخصیتّی متفاوتی هستند، لذا باید از به‌کار بردن روشی یکسان در برخورد با شخصیت‌های مختلف خودداری نمایند، روش والدین می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در تغییر شخصیت فرزندان داشته باشد.
اگر رابطه شما به عنوان والد با نوجوان خراب نشده باشد و تحت فشار و زورگویی قرار نگرفته باشد، بیشتر آنها به ارزش‌های پایه والدین توجه می‌کنند. یعنی شالوده و اساس شخصیت آنها مطابق ارزش‌های خانواده خواهد بود. ولی متاسفانه در این فرایند والدین آنقدر نگران نوجوان می‌شوند و به او فشار می‌آورند که آزادی‌ای را که نوجوان برای جست‌وجو و بازیابی هویت خود می‌خواهد کاملا از او سلب می‌کنند. پس توجه به نکات زیر به منظور حفظ رابطه مناسب الزامی است. در برخورد با نوجوان ملایم و منطقی باشید. نظرات خود را به آنان تحمیل نکنید. تجارب موفقیت آمیز نوجوان را افزایش دهید. نوجوان را با الگوهای رفتاری مطلوب آشنا کنید. نسبت به عواطف و احساسات آنها بی‌تفاوت نباشید. توجه داشته باشید که مشاجرات لفظی در خانه در روحیه و رفتار نوجوان منعکس می‌شود. به بهانه گفت‌وگو با نوجوانان اهداف خود را به آنها القا نکنید. تحمل نوجوانان را برای مواجه شدن با ناکامی‌های اجتماعی افزایش دهید. برای پر کردن اوقات فراغت نوجوانان اهمیت بسیاری قائل شوید. به تفاوت‌های فردی در هریک از نوجوانان توجه داشته باشید.
بحران هویت جوانان ریشه در نوجوانی و کودکی آنان دارد. هویت جوانان ابتدا باید در خانواده سپس در اجتماع شکل بگیرد.
مراحل هویت یابی نوجوان
رسیدن به هویت دارای مراحلی است که هر نوجوان از آنها گذر می‌کند تا نهایتا به یک هویت برسد:
ضبط هویت: ضبط هویت حالتی است که نوجوان عقاید و اندیشه‌هایی را از دیگران به خصوص والدین گرفته بی آنکه در آنها تامل کند. معمولا در این مرحله نوجوان بر روی عقایدش پافشاری می‌کند و با حالتی متعصبانه با نظرات مخالف برخورد می‌کند.
وقفه هویت: حالتی که در آن فرد هیچ هویت خاصی را برنگزیده و احتمالا در حال بررسی گزینه‌های مختلف می‌باشد. ممکن است تغییرات گسترده ای در این حالت دیده شود.
پراکندگی هویت: حالتی از کسب هویت است که فرد هیچ عقیده مشخصی ندارد ولی فرقش با وقفه هویت در این است که در این حالت فرد تلاشی هم برای کسب هویت نمی‌کند و به اصطلاح با روش هرچه پیش آید خوش آید، جلو می‌رود.
کسب هویت: فرد با اندیشیدن، عقاید و هویت مشخصی را برای خود برگزیده است بدون اینکه کورکورانه از دیگران تقلید کرده باشد یا متعصبانه روی آنها پافشاری کند.
نشانه‌های بحران نوجوانی
بحران نوجوانی نشانه‌هایی دارد؛ رفتار و نوع تربیت والدین بر این نشانه‌ها تاثیر می‌گذارد. این نشانه‌ها از آشفتگی درونی نوجوان نشات می‌گیرد بنابراین درک خانواده از آنها در کاهش بحران نقش بسزایی دارد. برخی از نشانه های بحران نوجوانی شامل موارد زیر است:
- تغییر ساعت‌های خواب و عادات غذایی، شب بیداری‌های طولانی
- عوض کردن دوستان قدیمی و آشنا شدن با دوستان جدید
- بی‌انگیزگی برای درس خواندن و انجام کارها، احساس خستگی مداوم و نداشتن شور و شوق
- نوسان در عملکرد تحصیلی و افت درسی
- افکار مربوط به خودکشی و حرف زدن در مورد مرگ
- تحریک پذیری و عصبانیت، معمولا زود از کوره در می‌روند و زودرنج هستند. ممکن است از خشونت‌های کلامی و فیزیکی زیاد استفاده کنند
- گوشه‌گیری و انزوا، عدم علاقه برای بودن در جمع خانواده
- ناامیدی، اعتماد به نفس پایین، احساس بی‌ارزشی، افسردگی
- تمرکز پایین در انجام امور
راهکارهایی مفید برای نوجوانان
نهراسیدن از مشکلات و تجارب جدید اولین چیزی است که نوحوانان را به سمت هویت یابی هدایت می‌کند. در واقع نوجوانان با تغییرات گسترده ای که تجربه می‌کنند در نهایت به یک هویت ثابت می‌رسند. پس بهتر است نوجوانان به گزینه‌های مختلف فکر کنند، احتمالات مختلف را مورد بررسی قرار دهند، خود را به یک وضعیت خاص یا یک عقیده خاص بدون تحقیق کافی پای بند نکنند.
کتاب خواندن، فیلم دیدن، صحبت کردن با انسان‌های مختلف، مشورت کردن با یک مشاوره روانشناسی و تحقیق کردن می‌تواند موضع نوجوان را در مقابل بسیاری از مسائل روشن کند. علاوه بر این طی کردن فرایند خودآگاهی می‌تواند به فرد کمک کند به شکل اساسی از نیاز‌ها و خواسته‌های خود با خبر شده و در جهت رفع آنها بکوشد.