انتقاد سازنده

داشتن انتقاد سازنده به دیگران و یا شنیدن آن، هر دو می‌توانند دشوار باشند.

یکی از بزرگترین مشکلاتی که ممکن است در روابط شخصی یا شغلی پیش بیاید این است که هیچ کدام ما برای درست انتقاد کردن به درستی آموزش ندیده‌ایم. انتقاد سازنده یکی از کلیدواژه‌های مهم در دنیای روابط انسانی است که اگر به درستی استفاده شود، می‌تواند بسیار پیش‌برنده و کمک‌کننده باشد. بیایید باهم بررسی کنیم که انتقاد سازنده چه اصولی دارد و چطور باید از آن استفاده کنیم.

روانشناسی انتقاد در قدم نخست به انگیزه و هدفی مربوط می شود که انسان از طریق آنها به قضاوت شما می پردازند.
اصولا انتقادها سالم(سازنده) یا ناسالم(مخرب) هستند و در مسیر مثبت یا منفی بیان می شوند.
لزوما تاثیرات انتقاد مثبت نبوده و اغلب آسیب زننده و ناسالم هستند.
به ویژه در فرهنگ هایی که هنوز تفکر انتقاد جا نیفتاده و مردم برداشت اشتباهی از آن دارند.

به یاد داشته باشید افرادی که انتقاد سازنده یا سلم را فرا نگرفته اند، به احتمال فراوان احساس ارزشمندی ندارند.

آیا می توانید بدون ناراحت یا عصبانی کردن دیگران، از آنها انتقاد کنید؟ می توانید این کار را با مهربانی انجام دهید.

می دانیم که این کار برای اغلب مردم ساده نیست، اما حقیقت این است که می توان با رعایت برخی نکات مهارت انتقاد سازنده و مهربان را کسب کرد. اگر انتقادی با مهربانی و محبت در قالب مثبت بیان شود، احتمال اینکه از سوی فرد مقابل پذیرفته شود بیشتر است

دلایل انتقاد کردن

اول اصلا به این فکر کنید که چرا این کار را انجام می دهند؟ دلایل چندی برای این کار وجود دارد:

1. باعث پیشرفت دیگران می شود، به خصوص اگر بر اساس بازخوردهای مثبت انجام شده باشد
2. موجب شکل گیری گفتگوی سازنده در مورد یک موضوع و بررسی دیدگاه های متفاوت می شود.
3. باعث می شود به تغییراتی که دوست داریم در یک چیز ببینیم، برسیم.
4. کسی را ناراحت کنیم و به او حمله کنیم، که البته این انتقاد سازنده نیست.
5. موجب تخلیه ناامیدی، احساسات بد و خشم ما می شود.
6. گاهی شخص با نقد دیگران احساس قدرت، هوش و دانش بیشتر نسبت به آنها می کند.

قبل از آنکه از کسی انتقاد کنید، به دلیل خود فکر کنید. آیا دلیل شما مثبت است یا منفی؟ سه دلیل اول جز دلایل خوب انجام این کار هستند. اما دلایل بعدی باعث می شوند که چهره شما در نزد دیگران تخریب شود و در طولانی مدت تنها شوید.

انتقاد مخرب دربرابر انتقاد سازنده

یکی از مهم‌ترین وجوه تمایز نقد مخرب و سازنده، نیت منتقد است. اگر انتقاد به قصد بهبود وضعیت باشد و با نیت خیر بیان شود، انتقاد سازنده نام می‌گیرد.

اما اگر منتقد با نیت تخریب طرف مقابل شروع به نقد کند و بخواهد طرف مقابل را بی‌اعتبار کند، مشخصا انتقاد مخرب را در دستور کار قرار داده است.

البته این انتهای ماجرا نیست. مشکل درست همینجا است که بسیاری از ما حتی انتقادهای با نیت خیر و به قصد سازندگی را هم با ادبیات درستی بیان نمی‌کنیم و بیشتر از اینکه سازنده به نظر برسند، مخرب هستند.

نیت

مهم‌ترین تفاوت انتقاد مخرب و سازنده، نیت منتقد است. اگر انتقاد به نیت بهبود شرایط و درراستای سازندگی باشد، انتقاد سازنده و اگر به نیت تخریب و بی‌اعتبار کردن چیزی بیان شود، قطعا مخرب خواهد بود.

ادبیات

انتقاد سازنده باید با بیان مثبت، صمیمانه و با حالت خوب بیان شود. انتقادی که با لحن تند و ادبیات منفی بیان می‌شود، حتی اگر گوینده نیت خوبی هم داشته باشد، در رده انتقادهای مخرب قرار خواهد گرفت.

راه‌حل

انتقاد سازنده درپی ارائه راه‌حل و پیشنهادی برای بهبود وضعیت است. اما انتقاد مخرب فقط از وضعیت ناراضی است و اصطلاحا غر می‌زند.

بازخورد

انتقاد سازنده حس بدی به مخاطب منتقل نمی‌کند. شنونده با شنیدن انتقاد سازنده متوجه نیت خوب گوینده می‌شود و سعی می‌کند به حرف‌های او فکر کند. اما اگر انتقاد مخرب باشد، شنونده را آزرده می‌کند و او سعی نمی‌کند اصلا به حرف‌های منتقد فکر کند.

اشراف به موضوع

اطلاعات منتقد در نقد سازنده کامل است و او اشراف کلی بر موضوع دارد. به همین دلیل از نظر او به عنوان یک متخصص استقبال خواهد شد. اما در انتقاد مخرب صرفا کلی‌گویی می‌شود و شنونده متوجه خواهد شد که منتقد بر موضوع تسلط کافی ندارد.

انتقاد سازنده دربرابر قضاوت

یکی از چالش‌های بزرگ در انتقاد سازنده تفاوت قائل شدن میان انتقاد و قضاوت و فهم درست آن است. تا زمانی که ما ندانیم تفاوت بین قضاوت و نقد چیست و مرز آن دقیقا کجاست، نمی‌توانیم منتقد خوبی باشیم و انتظار داشته باشیم که مخاطب، حرفمان را قبول کند.

وقتی انتقاد می‌کنیم، درواقع سعی کرده‌ایم که گزاره، رفتار، شخصیت یا روش چیزی را با استدلال کافی و مبنای علمی درست بررسی کنیم. درواقع خط کش ما در انتقاد کردن، پایه‌های مستدل و مستند علمی است.

اما قضاوت، تفاوت زیادی با انتقاد دارد. وقتی قضاوت می‌کنیم، درواقع سعی می‌کنیم که افراد، رفتاری خاص، یا هرچیزی که موضوع بحثمان است را با ارزش‌های شخصی خودمان بسنجیم و درباره آن نظر صادر کنیم.

به این دلیل است که وقتی از مرز انتقاد خارج می‌شویم و درحال قضاوت دیگران هستیم، احساس ناخوشایندی به طرف مقابل تحمیل می‌کنیم و متقابلا بازخورد منفی دریافت خواهم کرد.

می‌توان برای فهم بهتر تفاوت میان قضاوت و انتقاد، یک مثال ساده زد.

فرض کنید که درحال نگاه کردن به دو منبع نور متفاوت هستید. یکی از آن‌ها شمع است و دیگری یک لامپ صد وات. اگر درحال انتقاد کردن باشید، خواهید گفت که یکی از دیگری پرنورتر است و ترجیح شما کدام است.

اما کسی که قضاوت می‌کند می‌گوید که یکی بیش از اندازه نور دارد یا دیگری بیش از اندازه کم‌نور است. صدور برچسب براساس نظرات شخصی، همان چیزی است که باید در نقد فراموش کنیم تا نظراتمان به قضاوت نزدیک نشود.

ویژگی های انتقاد سازنده چیست؟

حالا که از تفاوت‌های اصلی انتقاد مخرب و سازنده صحبت کردیم، بیایید بیشتر از نقد سازنده بدانیم. چه ویژگی‌هایی باعث می‌شود که یک نقد به نقد سازنده تبدیل شود؟

1: نیت خوب

همانطور که قبلا هم اشاره کردم، نیت یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تعیین‌کننده نقد سازنده است. تا زمانی که شما نیت خوبی از نقد دیگران در ذهنتان نداشته باشید، نمی‌توانید ادعا کنید که انتقادتان در جهت بهبود وضعیت و سازندگی بوده است.

علاوه‌براین، نیت خوب تاثیر مناسبی روی دیگران می‌گذارد و به آن‌ها احساس بدی منتقل نمی‌کند. اگر کسی نیت خوبی از انتقاد داشته باشد، ناخودآگاه سعی می‌کند کلمات مناسبی انتخاب کند و لحن بیانش به صورتی باشد که شنونده ناراحت نشود.

2: به جا است

یکی دیگر از ویژگی‌های نقد سازنده، به جا بودن آن است. زمان و مکان مناسب انتقاد می‌تواند سازندگی یا مخرب بودن یک نقد را تعیین کند.

مثلا فکر کنید که قرار است درمورد کاری که دوستتان انجام داده است و شما آن را قبول ندارید حرف بزنید. اگر در جمع افراد غریبه به او انتقاد کنید، از شما ناراحت نخواهد شد؟ آیا این شکل از انتقاد آن را به نقد مخرب تبدیل نمی‌کند؟

یا مثلا فکر کنید وقتی که دوستتان از مسئله‌ای ناراحت است و به شدت اوضاع روحی بهم‌ریخته‌ای دارد، از او انتقاد کنید. آیا این حرف شما، هرچقدر که هم درست باشد، او را بیشتر بهم نمی‌ریزد؟

به جا بودن انتقاد، می‌تواند در مخرب یا سازنده بودن آن، نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. ممکن است حرفی طلایی، در لحظه‌ای نامناسب، به بدترین حرف ممکن تبدیل شود.

3: به شخص درست ارائه می‌شود

نقدی را می‌توان جزو نقدهای سازنده دانست که منتقد بداند آیا نقدش تاثیرگذار خواهد بود یانه. درواقع قبل از آنکه نقد ارائه شود، مخاطب و میزان پذیرش او مورد بررسی منتقد قرار می‌گیرد و درصورتی که مخاطب آمادگی لازم برای پذیرش نقد را داشته باشد، به او انتقاد خواهد کرد.

4: کارآمد است و راه‌حل جایگزین پیشنهاد می‌کند

در انتقاد سازنده، منتقد بعد از رد کردن رفتار یا ویژگی خاص، راه‌حل جایگزین خود را پیشنهاد می‌کند. درواقع به نقدی می‌توان سازنده گفت که باعث پیشرفت مخاطب شود و مخاطب بعد از شنیدن آن، بداند که باید چه رفتاری داشته باشد تا به سمت بهتر شدن حرکت کند.

صرف رد کردن موضوعی نمی‌تواند سازنده و موثر باشد.

5: حرمت شنونده را نگه می‌دارد

انتقاد سازنده لحن مناسبی دارد و شنونده ابدا از شنیدن آن احساس بدی نخواهد داشت. نقدی مثبت و سازنده است که مخاطب از شنیدن آن آزرده نشود و اعتماد به‌نفسش را از دست ندهد.

اگر نقد، بدون درنظر گرفتن این ویژگی ارائه شود، می‌تواند عزت نفس و حرمت شونده را زیرپا بگذارد و به جای سازندگی، شخصیت مخاطب را تخریب کند. نقد سازنده با بیان مناسب، به شنونده امید و انگیزه حرکت می‌دهد و او را وادار می‌کند تا در سمت بهبودی حرکت کند.

اهمیت انتقاد سازنداهمیت انتقاد سازند

شاید همه ما دوست داشته باشیم که همیشه نظرات مثبت و بازخوردهای مبتنی بر تعریف و تمجید را دریافت کنیم. همه از شنیدن تعاریف به وجد می‌آیند و احساس خوبی پیدا می‌کنند.

اما سوال اینجاست که آیا همیشه نظرات مثبت سازنده خواهند بود؟ جواب منفی است. اگر انتقادات نباشند، هرگز نمی‌توان به ایراد کار پی برد و در جهت رشد حرکت کرد. بیایید باهم بررسی کنیم که انتقاد سازنده چه فوایدی دارد:

ما را از نقایص کار آگاه خواهد کرد

تا زمانی که از کارمان انتقاد نشود، نخواهیم توانست به اشتباهاتمان در کارها پی ببریم. اگر اطرافیانمان مدام از کارمان تعریف کنند و کسی از اشتباهاتمان صحبت نکند، هرگز نخواهیم توانست در جهت بهبود وضعیت قدم برداریم؛ چون به اشتباهاتمان پی نمی‌بریم.

اساسا هدف اصلی انتقاد همین است. انتقاد اگر سازنده باشد، می‌تواند ما را به جلو پیش ببرد و نقص‌های احتمالی کارمان را به ما نشان بدهد. همیشه کسانی که سعی می‌کنند از زاویه دید دیگران به کارهایشان نگاه کنند، موفق‌تر خواهند شد؛ چون نگاهی گسترده‌تر و همه‌جانبه‌تر به خودشان، کارشان و رفتارشان پیدا خواهند کرد.

آیا بازخوردهای مثبت می‌توانند به درستی به ما نشان بدهند که در مسیر درستی هستیم؟ جواب منفی است. دوستان نزدیک، همیشه یکدیگر را از نقص‌ها و اشتباهاتشان آگاه می‌کنند و این مسئله نشان‌دهنده خیرخواهی آنها است.
انتقاد، فرصتی جدید برای یادگیری
زمانی که از ما انتقاد می‌شود، مجبور خواهیم شد که برای رفع نواقص کار، بیشتر یاد بگیریم و مطالعه داشته باشیم. شاید در وهله اول انتقاد شنیدن چندان خوشایند نباشد؛ اما فکر کردن به فرصتی که انتقاد در اختیار ما قرار خواهد داد، شنیدن آن را برایمان راحت‌تر خواهد کرد.

کافیست برای درک قدرت انتقاد سازنده به دوره مدرسه فکر کنید. یادتان هست زمانی که در امتحان سوالی را اشتباه جواب می‌دادیم و زمانی که معلممان اشتباهمان را اصلاح می‌کرد چقدر جواب بهتر در ذهنمان حک می‌شد؟

ساخت روابط جدید

انتقاد سازنده می‌تواند به ما فرصتی برای شناخت افراد جدید و ایجاد روابط جدید ببخشد. اگرچه ممکن است در لحظات اول انتقاد بیشتر شبیه به حمله به‌نظر برسد اما تاثیر ان به نحوه واکنش شما نسبت به منتقد هم بستگی دارد.

اگر اهمیت انتقاد را به خوبی درک کنید و به حرف منتقد گوش کنید، ممکن است در نهایت به ایجاد رابطه‌ای جدید و پیدا کردن دوستی جدید برسید. افرادی که می‌توانند به خوبی مسائل را تحلیل کنند و بدون تعارف ایرادات کار شما را به شما بگویند، می‌توانند دوستان خوبی برای شما باشند.

انتقاد به شما فرصت می‌دهد که مسائل را منظر دیگری ببینید

انتقاد، ناشی از برخورد افکار مختلف درمورد یک موضوع خاص است. از آنجا که شما از منظر خودتان کاری را انجام داده‌اید یا حرفی را زده‌اید، نخواهید توانست به درستی ازچندوچون کارتان سردربیاورید.

اما زمانی که کسی از منظر دیگری به رفتار یا کار شما نگاه می‌کند و آن را نقد می‌کند به شما فرصت می‌دهد تا از زاویه دیگری به کارتان نگاه کنید و چیزی را ببینید که قبلا هیچ تصوری از آن نداشتید. همین مورد باعث می‌شود که دانشتان درباره مسائل افزایش پیدا کند.

انتقاد نشان‌دهنده صداقت است

انتقاد سازنده ابدا شما را به پایین نخواهید کشید؛ بلکه صرفا دیدگاه متفاوتی ناشی از نحوه تفکر متفاوت دیگران است. بودن در کنار کسانی که انتقاد کردن را بلدند و آن را بروز می‌دهند، فرصتی برای تجربه زیستن در کنار افراد با صداقت است.

کسانی که به سادگی شما را نقد می‌کنند، با کسانی که سعی می‌کنند نظراتشان را برای خودشان نگه دارند بسیار متفاوت هستند. افراد منتقد به شما کمک می‌کنند که به جلو حرکت کنید و همیشه باعث پیشرفت شما خواهند بود.

انتقاد دیگران را به شما نزدیک‌تر می‌کند

افرادی که انتقادپذیر هستند، همیشه در دسترس‌تر و دوست‌داشتنی‌تر به‌نظر می‌رسند. اگر انتقادات سازنده را با روی باز بپذیرید و به منتقد احترام بگذارید، دیگران احساس خوبی نسبت به شما خواهند داشت و حسن ظن آن‌ها نسبت به شما افزایش پیدا خواهد کرد.

اگر هرگز انتقادات را قبول نکنید یا گاردتان درمقابل نقد بسته باشد، مردم از اطراف شما پراکنده می‌شوند. کافی است که کمی فروتنانه و مهربانانه با منتقدین برخورد کنید و آنان را دشمن خود ندانید.

اصول انتقاد سازنده

هر سخن جایی و هر نکته زمانی دارد! این قاعده برای هر چیزی کار می‌کند و انتقادسازنده هم از آن بی‌نصیب نیست. انتقاد کردن آداب به‌خصوصی دارد که اگر رعایت نشود ممکن است تاثیر بسیار بدی روی شنونده بگذارد و او را شدیدا آزرده کند. اما مقدمات انتقاد کردن چیست؟

1: به موضوع اشراف کامل داشته باشید

اگر قرار است از چیزی انتقاد کنید، حتما باید قبل از آن علم و آگاهی کافی نسبت به موضوع داشته باشید. کسی می‌تواند در موضوعی ورود کند و آن را زیر بوته نقد قرار دهد که در وهله اول خودش به خوبی از چند و چون ماجرا باخبر باشد و به صورت جزئی از آن بداند.

فکر کنید قرار است کار یک پزشک را مورد نقد قرار دهید و از او انتقاد کنید. آیا بدون داشتن تخصص در این علم توان انجام این کار را خواهید داشت؟ اگر این کار را بدون اگاهی از علم پزشکی و طبابت انجام دهید، کسی به حرف شما اعتنا خواهد کرد؟ قطعا خیر.

پزشکی فقط یک مورد کوچک از انتقاد کردن در موضوعاتی است که از آن‌ها اطلاع نداریم. درمورد باقی علوم و زمینه‌ها هم داستان همین است.
قبل از اینکه بخواهید از چیزی انتقاد کنید، از خودتان بپرسید که آیا دانش کافی درباره زیرسوال بردن و یا انتقاد کردن را دارید یا نه. اگر جواب منفی است؛ شما درحال انتقاد نیستید؛ بلکه کارتان بیشتر به قضاوت شباهت خواهد داشت.

2: خیرخواهی

اگر قرار است از کسی یا چیزی انتقاد کنید، قبل از هرچیزی باید از نیت قلبی‌تان مطمئن شوید. همه ما خودمان را بهتر از هرکس دیگری میشناسیم و نمی‌توانیم خودمان را گول بزنیم.

اگر حرفی که قرار است به عنوان انتقاد و در لباس انتقاد سازنده به کسی بزنیم، به قصد ساختن و پیشرفت مخاطبمان نباشد، انتقادمان هیچ ارزشی نخواهد داشت.

قبل از اینکه شروع به صحبت در قالب انتقاد کنید، حتما از خودتان بپرسید که آیا واقعا و از ته قلبتان دوست دارید طرف مقابل با شنیدن صحبت‌هایتان به نقص‌هایش پی ببرد و آدم بهتری شود یا اینکه چون عصبانی هستید یا دوست دارید اشتباهات مخاطب را به رخش بکشید حرف خواهید زد. جواب شما به این سوال تاحدود زیادی مشخص می‌کند که انتقادتان چه رنگ‌ و بویی دارد و آیا سازنده است یا مخرب خواهد بود.

3: ایده‌آل‌گرا نباشید

همیشه مسائل را با توجه به واقعیت‌های موجود بسنجید. خوب یا بد بودن بسیاری از مسائل کاملا نسبی است و نمی‌توان آن را با خط‌کش و معیارهای مشخص و ثابت سنجید.

شاید کاری به نظر شما پر از نقص و اشتباه باشد؛ اما در مکان و زمان خود و به نسبت کسی که آن را انجام داده است کاری خوب باشد. یادتان باشد که باید قبل از انتقاد و زیرسوال بردن دیگران، به این مسئله به درستی فکر کنید.

ایده‌آل‌گرا بودن می‌تواند از شما شخصیتی بسازد که دائما درحال انتقاد کردن از دیگران و عیب‌جویی است. آنوقت شما دیگر به عنوان یک منتقد مطرح نخواهید بود؛ بلکه دیگران اینطور فکر می‌کنند که شما شخصیتی غرغرو و عیب‌جو هستید که هیچ‌چیزی را جز خودتان قبول ندارید.

4: زمان و مکان مناسب

موقعیت‌شناسی و زمان‌سنج بودن هم یکی دیگر از لازمه‌های انتقاد سازنده است. حتی اگر انتقادتان درست و به‌جا باشد و با علم و دانش کافی همراه باشید و ضمنا نیت‌تان هم از بیان آن سازندگی باشد، اما در جایی نامناسب بیان کنید کارتان خراب خواهد شد.

همیشه قبل از اینکه شروع به انتقاد کنید از خودتان بپرسید که آیا جای درستی را برای انتقاد کردن از طرف مقابل انتخاب کرده‌اید یا نه.

توجه به شرایط روحی مخاطب، جو حاکم در آن لحظه و بسیاری دیگر از موارد می‌تواند در تاثیرگذاری انتقاد شما بر طرف مقابل بسیار تاثیرگذار باشد. یادتان باشد که هرجایی برای انتقاد کردن مناسب نیست و ناتوانی شما در انتخاب جای مناسب برای انتقاد حتی می‌تواند باعث آن شود که دوستانتان را آزرده کنید و آن‌ها را از دست بدهید.

روانشناسی انتقاد؛ چطور انتقاد کنیم که کسی ناراحت نشود؟

هدف و نیت ما از انتقاد، آن چیزی است که روانشناسی انتقاد برآن متمرکز شده است. در روانشناسی انتقاد بیان می‌شود که دسته وسیعی از انتقاداتی توسط افراد شکل می‌گیرند، با نیت خوبی به‌وجود نیامده‌اند.

به همین دلیل است که معمولا افراد درمقابل انتقاد و نظرات دیگران گارد می‌گیرند و با حالت تهاجمی واکنش نشان می‌دهند.

روانشناسان براین باور هستند که دلیل اصلی بیشتر این افراد برای انتقاد این است که ارزشمندی خودشان را در گرو بی‌ارزش و تحقیر دیگران می‌بینند. شخصیت آن‌ها همان چیزی است که در روانشناسی به آن شخصیت سمی می‌گویند

حتما با کسانی که تا با یگران روبه‌رو می‌شوند شروع به حرف زدن از چیزهایی می‌کنند که چندان خوشایند نیستند. «چقدر چاق شدی؛ چقدر لاغر شدی؛ چقدر پوستت تیره شده؛ چقدر جوش زدی!»

روانشناسان معتقدند این ویژگی افراد در کودکی‌هایشان ریشه دارد و به خاطرات بدشان از بچگی بر می‌گردد. آن‌ها معمولا تجربه تحقیر داشته‌اند و به همین دلیل احساساتی که در آن‌ها ریشه کرده است؛ خود را به شکل تمسخر دیگران و تحقیر آن‌ها نشان داده است.

در روانشناسی انتقاد نحوه رفتار ما و نوع بیانمان موقع انتقاد از دیگران، در کنار نیت خوب و سازنده مطرح می‌شود. روانشناسان اعتقاد دارند که مهم نیست چقدر کسی که قرار است از او انتقاد کنید به شما نزدیک است؛ مهم این است که ادبیاتمان به‌صورتی باشد که طرف مقابل آزرده و ناراحت نشود.

پرهیز از کلی گویی، تمرکز بر ویژگی‌های مثبت مسئله در کنار نکات منفی و انتخاب زمان و مکان مناسب از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که می‌تواند باعث شودانتقاد ما دیگران را آزرده و غمگین نکند.

عواقب انتقاد مخرب

همانطور که انتقاد سازنداز بین رفتن اعتماد به‌نفسه و درست می‌تواند تاثیرات مثبتی بر شخصیت و کار ما داشته باشد، انتقاد مخرب و منفی هم می‌تواند تاثیرات بسیار بدی بر جا بگذارد. این نوع انتقاد می‌تواند شخصیت افراد را به شدت تحت تاثیر قرار بدهد و اثرات غیرقابل جبرانی بر روان آن‌ها بگذارد.

شناخت ابعاد شخصیت با شرکت در آزمون NEO

باعث تخریب شخصیت افراد می‌شود

وقتی افراد با انتقاد مخرب روبه‌رو می‌شوند، احساس حقارت خواهند کرد. مخصوصا اگر این اتفاق در جمعیت و بین دیگران بیفتد. آن‌ها با شنیدن جملات منفی احساس خواهند کرد که ناقص هستند و در موضع ضعف قرار می‌گیرند. این مسئله به‌مرور باعث خواهد شد که حس عزت نفس و رضایت شخصی‌شان کاهش پیدا کند.

افزایش استرس

شنیدن انتقاد، آنهم در جمع و با لحن و ادبیات منفی باعث می‌شود که مخاطب به شدت در فشار روانی قرار بگیرند. گاهی حجم بار فشار روانی آنقدر زیاد می‌شود که افراد دچار استرس شدید شوند. استرس می‌تواند بر عملکرد مغز افراد تاثیر بگذارد و اثرات جبران ناپذیری بر زندگی آن‌ها در آینده باقی بگذارد.

برای شرکت در آزمون آنلاین رایگان بک کلیک کنید.

از بین رفتن اعتماد به‌نفس

اعتماد به‌نفس افراد بعد از شنیدن انتقادات کوبنده و منفی، مخصوصا وقتی که پشت سرهم تکرار شود از بین خواهد رفت.

این مسئله زمانی بغرنج خواهد شد که موضوع انتقاد منفی و مخرب کودکان باشند. کودکان زمانی که در معرض استهزا، انتقاد و جملات منفی قرار می‌‌گیرند به شدت آسیب خواهند دید.

کمبود اعتماد به‌نفس و تخریب آن در همه زوایای زندگی تاثیر خواهد گذاشت. آن‌ها بعدتر و در بزرگسالی نخواهند توانست از پس چالش‌های پیش‌روی زندگی‌شان بربیایند و توان مقابله با آن‌ها را نخواهند داشت.

منازعه، برخورد و کشمکش

انتقاد، مخصوصا زمانی که با لحن منفی و با نیت بد بیان شود به شدت در نحوه برخورد مخاطب با گوینده تاثیر خواهد گذاشت. معمولا کسانی که مدام از همه‌چیز ایراد می‌گیرند به نظر دیگران شخصیتی نچسب و دوست نداشتنی دارند و همه سعی می‌کنن از آن‌ها فاصله بگیرند.

جدا از آن، زمانی که با لحن گزنده و ادبیات منفی از دیگران انتقاد می‌کنیم، باید انتظار هر نوع برخورد منفی و تهاجمی را از طرف مقابل داشته باشیم. بسیاری از مواقع دوستان نزدیک به خاطر انتقادات بی‌جا و نامناسب دوستشان، روابطشان را بهم زده‌اند.

آموزش انتقاد سازنده

خب! حالا که با زیروبم انتقاد، ویژگی‌های انتقاد و آداب انتقاد سازنده آشنا شدیم، بد نیست که از شیوه درست انتقاد کردن هم بدانیم. بیایید بررسی کنیم که اگر خواستیم انتقاد کنیم چطور باید رفتار کنیم که نه سیخ بسوزد نه کباب!

 موقعیت مناسب

فکر می‌کنم این سومین باری باشد که از اهمیت موقعیت مناسب برای انتقاد با شما صحبت کرده باشم. امیدوارم این تاکید به درستی اهمیت بالای موقعیت در انتقاد را به شما یادآوری کرده باشد. قبل از هرچیزی باید موقعیت و زمان مناسب انتقاد کردن را پیدا کنید و هرلحظه که به ذهنتان رسید، انتقادتان را شروع نکنید.

این کار را انجام ندهید: وقتی از رفتار دوستتان دل‌آزرده و عصبانی هستید؛ شروه به انتقاد ازاو نکنید. وقتی از کسی انتقاد دارید، انتقادتان را در جمع بیان نکنید و بانید که این کار باعث می‌شود که مخاطبتان به شدت از شما آزرده شود و خجالت بکشد. این کار تاثیر بسیار بدی بر طرف مقابلتان خواهد گذاشت.

این کار را انجام بدهید: هنگام عصبانتی اجازه بدهید که تا حدودی عصبانیتتان فروکش کند و از تکنیک‌های کاهش عصبانیت استفاده کنید.

بعد از آنکه آرام شدید دوباره به مسئله فکر کنید و اگر همچنان نظرتان این است که باید نظرتان را نسبت به نقص کار طرف مقابل به او بگویید، در زمان مناسب و دور از جمع حرفتان را بزنید. اگر فکر می‌کنید که ممکن است عصبانی شوید یا بحثتان به جاهای بدی بکشد، بهترین کار این است که به او پیام بدهید و حرفتان را بزنید.

بر نقاط مثبت طرف مقابل متمرکز شوید و سپس ضعف‌هایش را بگویید

منصفانه‌ترین کار در انتقاد این است که قبل از صحبت از ویژگی‌های منفی طرف مقابلتان، اول از ویژگی‌های مثبت او بگویید. این کار احساس خوبی به مخاطب می‌دهد.

وقتی از ویژگی‌های مثبت کار یا رفتار طرف مقابل صحبت می‌کنید، او درک خواهد کرد که شما از انتقادتان غرضی ندارید و دوست دارید که او پیشرفت کند. صحبت از ویژگی‌های مثبت باعث می‌شود که مخاطب بفهمد شما منصفانه رفتار کرده‌اید و نگاهتان صرفا منفی نبوده است.

این کار را انجام ندهید: هرگز از همان ابتدا شروع به برشمردن ویژگی‌های منفی نکنید. بدون مقدمه به کسی که صاحب اثر یا کار خاصی است، نگویید من این قسمت کار را نپسندیدم یا این قسمت رفتار تو مشکل دارد. این کار باعث می‌شود که مخاطب از برخورد شما احساس بدی دریافت کند و به باقی حرف‌هایتان گوش ندهد.

این کار را انجام بدهید: می‌توانید قبل از هرچیزی درمورد ویژگی‌ها و نقاط مثبت اثر یا شخصیت مخاطب صحبت کنید. به او بگویید که از مهربانی‌اش یا اینکه به فکر دیگران است خوشتان می‌آید. به نظر شما او شخص دوست‌داشتنی و مثبتی است اما ای کاش که انقدر زود جوش نبود.

افراط و تفریط نکنید

یکی از ویژگی‌های انتقاد سازنده تنظیم طول آن با حوصله مخاطب است. پرداختن بیش‌از اندازه به انتقاد و طولانی کردن بحث باعث فرسایش روحی طرف مقابل می‌شود و باعث خواهد شد که حرف شما تاثیر عکس داشته باشد.

خوب است که حرفتان بعد از مقدمه‌چینی مناسب، کوتاه و خلاصه باشد و روی نظرتان هم زیاد پافشاری نکنید. اگر در مخاطبتان کشش مناسبی ندیدید، حرفتان را کوتاه کنید و بیش از این ادامه ندهید.

این کار را انجام ندهید: اگر بدون اینکه به طرف مقابلتان و حوصله او توجه کنید حرف‌هایتان را شروع کنید و توجهی به کشش او نداشته باشید، قطعا تاثیر حرف‌هایتان کم خواهد شد. صحبت‌های طولانی‌مدت یا تکرار بیش از اندازه یک مسئله، روی اثرگذاری آن تاثیر بدی خواهد گذاشت.

این کار را انجام بدهید: قبل از اینکه شروع به صحبت کنید، از او بپرسید که آیا حوصله شنیدن حرف‌هایتان را دارد یا نه. بعد از شنیدن پاسخ مثبت، کارتان را شروع کنید و تا جایی که می‌توانید مختصر و مفید حرف بزنید.

به او راه‌حل جایگزین ارائه دهید

صرف انتقاد کردن از شما منتقد سازنده نخواهد ساخت. شما باید بتوانید راه‌حل جایگزین و مناسب ارائه کنید و اگر فکر می‌کنید که از ارائه راه‌حل عاجز هستید، بهتر است که حرفی نزنید. انتقادی سازنده و مناسب است که بتواند راه را به مخاطب نشان بدهد و او را به درستی هدایت کند.

این کار را انجام ندهید: به او نگویید من از این کاری که انجام داده‌ای خوشم نیامده است.این کار شما را به یک منتقد صرفا منتقد تبدیل خواهد کرد که شنیدن حرف‌هایش برای دیگران آزاردهنده خواهد بود.

این را انجام بدهید: قبل از صحبت پیش خودتان فکر کنید که بهتر بود دوستتان به جای رفتاری که به نظرتان مناسب نبوده است، چه رفتار انجام می‌داد؟ بعد از اینکه از رفتار او انتقاد کردید، به او بگویید به نظر من این رفتار مناسب‌تر است و اگر این کار را انجام بدهی، تاثیر بهتری ری دیگران خواهی گذاشت.

از کلی‌گویی دوری کنید

کلی و مبهم صحبت کردن، ارزش نقد را کاهش خواهد داد. شما با کلی گویی به طرف مقابلتان این سیگنال را ارسال خواهید کرد که اطلاعات خاصی در زمینه موردنظر ندارید و صرفا از روی غرض شخصی حرف می‌زنید. درعوض صحبت از جزئیاتی که مدنظرتان است اعتبار و ارزش نقد شما را بالا خواهد برد.

این کار را انجام ندهید: نگویید من از رفتارهای تو خوشم نمی‌آید. احتمالا شنونده با خودش فکر می‌کند که کدام رفتار؟ آیا واقعا رفتاری از من او را ناراحت کرده است یا کلا از من خوشش نمی‌آید؟

این کار را انجاز بین رفتن اعتماد به‌نفسام بدهید: سعی کنید دقیقا درمورد همان مسئله‌ای که شما را ناراحت کرده یا به نظرتان اشتباه است حرف بزنید. جزئی صحبت کنید و به موارد خاص اشاره کنید تا مخاطب متوجه منظور دقیق شما شود. به این ترتیب او خواهد فهمید که شما با کلیات اثر یا رفتار او مشکلی ندارید و صرفا مسئله‌ای جزئی به نظرتان اشتباه و غلط آمده است.

به او نگویید که اشتباه می‌کند

صادر کردن حکم کلی و مشخص کردن درست یا غلط بودن رفتار یا کار کسی، باعث ایجاد احساس منفی در او خواهد شد. علاوه‌براین، افراد با شنیدن عباراتی که آن‌ها را از منظر درست یا غلط بودنشان مورد بررسی قرار می‌دهند احساس خواهند کرد که درحال قضاوت شدن هستند.

واقعیت هم جز این نیست. وقتی کسی را از نظر درست یا غلط بودن بررسی می‌کنید، از انتقاد سازنده دور و به قضاوت نزدیک شده‌اید.

این کار را انجام ندهید: به مخاطبتان نگویید که این طرز رفتار اشتباه است. او در مقابل جملاتی که از این جنس هستند جبهه می‌گیرد و می‌خواهد اثبات کند که اشتباه نکرده است و احتمالا کارتان به درگیری لفظی خواهد کشید.

این کار را انجام بدهید: به او بگویید که فکر می‌کنید اگر به جای فلان کار، کار دیگری انجام می‌داد بهتر بود. این جملات تاثیر بهتری را در شنونده خواهند گذاشت و او به حسن نیت شما اعتماد خواهد کرد.

مکالمه داشته باشید

حرف بزنید. از تک‌گویی و مونولوگ بپرهیزید و اجازه بدهید که مخاطبتان هم حرف بزند و از خودش دفاع کند.

شاید او حرف‌هایی داشت که با شنیدن آن‌ها قانع شدید که کار درستی را انجام داده است. مکالمه داشتن و گفت‌وشنود باعث می‌شود که به سادگی طرف مقابل را مورد تحکم قرار ندهید و به او حق دفاع از خودش را بدهید.

شناخت اختلالات شخصیت و شخصیت شناسی با شرکت در آزمون MMPI

پرورش روحیه انتقادپذیری

علاوه بر دانستن شیوه مناسب انتقاد سازنده، انتقاد پذیر بودن هم اهمیت زیادی دارد. درصد زیادی از افراد به این دلیل که ابدا انتقادپذیر نیستند نمی‌توانند ارتباط درستی با دیگران برقرار کنند یا در کارشان پیشرفت داشته باشند.

به همین دلیل بسیار مهم است که بدانید داشتن روحیه انتقادپذیری هم بخشی از انتقاد سازنده و برقراری ارتباط مناسب با دیگران است. با به‌کارگیری روش‌های زیر می‌توانید روحیه انتقادپذیری را در خودتان پرورش دهید:

گوش کنید

زمانی که اولین نشانه‌های انتقاد را شنیدید و درک کردید، به خودتان مسلط شوید. کاری انجام ندهید و گارد نگیرید. درعوض گوش کنید و سعی کنید شنونده‌های خوبی باشید.

سعی کنید هیچ واکنشی نشان ندهید. به این فکر کنید که چند ثانیه زمان برای تسلط به خود عدد چشم‌گیری نیست اما می‌تواند جلوی دردسرهای زیادی را بگیرد و از نتایج منفی جلوگیری کند.

به فواید انتقاد سازنده فکر کنید

همیشه خوردن دارو سخت است! این قاعده برای دریافت انتقاد هم صدق می‌کند.

ممکن است زمانی که انتقاد می‌شنوید احساس خوبی نداشته باشید اما با فکر کردن به اینکه شنیدن انتقاد می‌تواند برای شما سازنده و پیش‌برنده باشد، می‌توانید ساده‌تر از همیشه انتقادات را قبول کنید. شاید در وهله اول تلخ و گزنده به نظر برسد اما در نهایت به شما کمک خواهد کرد که نقایص کارتان را ببینید و بهبود چشمگیری پیدا کنید.

سوال بپرسید

یکی از راه‌های جلوگیری از واکنش منفی نسبت به انتقاد، پرسیدن سوال است. زمانی که سوال می‌پرسید از ابهام در انتقادی که شنیدید خواهید کاست و این توانایی را پیدا می‌کنید که دقیقا متوجه شوید منظور منتقدتان چیست.

از او بخواهید با ذکر مثال برای شما توضیح بدهد که منظورش چیست تا مطمئن شوید که برداشتتان از حرف‌های او اشتباه نبوده است.

دلیل کارتان را توضیح بدهید

به این فکر کنید که ممکن است منتقد به همه مسائل تسلط نداشته باشد و به درستی دلیل کارتان را نداند. سعی کنید در وهله اول عصبانی نشوید و سپس به آرامی شروع به توضیح دادن درباره دلایل منطقی کارتان کنید.

ممکن است مکالمه در همین مرحله به اتمام برسد و منتقد با شنیدن حرف‌های شما قانع شود.

از او زمان بخواهید

با درخواست زمان برای فکر کردن به حرف‌های منتقد یا به‌کارگیری توصیه‌های او در کارتان، این سیگنال را به طرف مقابل ارسال می‌کنید که حرف‌هایش برایتان اهمیت دارد و متوجه ارزشمندی آن‌ها شده‌اید. به این صورت می‌توانید مکالمه را به خوبی به پایان برسانید و کار را تمام کنید.