اختلالات روانی شامل مجموعه‌ای از مشکلات و بیماری‌های مرتبط با روان و ذهن آدمی می‌شوند که گستره‌ای از نشانه‌ها و علائم را در بر می‌گیرند. این علائم عملکرد روزانه و به طور کلی زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند و رنج و پریشانی شدیدی برای او و یا اطرافیانش به همراه دارند. امروزه اختلالات روانی با توجه به علائم و نشانه‌هایشان به دسته‌های مختلفی تقسیم شده‌اند و بر اساس همین نشانه‌ها، متخصصان تشخیص و درمان می‌دهند. اختلالات روانی در بافت پیچیده‌ای رخ می‌دهند و ترکیبی از علل، باعث به وجود آمدن آن‌ها می‌شود. آگاهی از این اختلالات، نشانه‌ها و علل بروز آن‌ها علاوه بر این که برای دانشجویان رشته روانشناسی ضروری است، به افراد کمک می‌کند تا نسبت به مشکلات خود آگاه بوده و جهت درمان و بهبود سلامت روان اقدام کنند.
اختلالات روانی
اختلال روانی یک الگوی رفتاری و یا ذهنی است که باعث پریشانی واضح و معنی دار و همچنین نقص در عملکردهای فرد می‌شود. یعنی فرد دارای اختلال روانی واجد ویژگی‌هایی می‌شود که در رفتار، احساس و افکار وی نقص و اختلال ایجاد می‌کنند. چنین ویژگی‌هایی می‌توانند مانند آنچه در اختلال اوتیسم مشاهده می‌شود، طولانی مدت، عود کننده و برگشت پذیر باشند و یا اینکه در یک دوره واحد زمانی رخ دهند و تمام شوند. برای شرکت در آزمون اختلالات روانشناختی کلیک کنید
اختلالات روانی شامل گستره وسیعی از نشانه‌ها و علائم هستند. در واقع یک اختلال روانی خود را با نشانه‌ها و علائم خاص خود نشان می‌دهد. نشانه‌ها مواردی هستند که به طور واضح در فرد دیده می‌شوند؛ مثل طرز لباس پوشیدن فرد، کندی روانی حرکتی و اختلال در شکل تکلم. در مقابل علائم یک اختلال مواردی‌اند که مبتنی بر گزارش فرد هستند و در واقع درونی اند؛ مثل افکار عجیبی که به ذهن فرد می‌رسد یا احساس غم و اندوه وی. زمانی که صحبت از اختلال به میان می‌آید، درمان‌های تخصصی و بهره‌مندی از روش‌های روان پزشکی و روانشناسی امری ضروری تلقی می‌شود. در این زمینه می‌توانید از راهنمایی‌های
دسته بندی اختلالات روانی
اختلالات روانی به اشکال مختلفی دسته بندی می‌شوند. یکی از قدیمی‌ترین دسته بندی‌های اختلالات روانی دسته بندی آن‌ها به سایکوز و نوروز بوده است.یکی دیگر از دسته بندی‌های رایج طبقه بندی اختلالات در طبقه اختلالات برون ریزانه و اختلالات درون ریزانه می‌باشد. اختلالات برون ریزانه اختلالاتی مثل پرخاشگری هستند و درون ریزانه شامل اضطراب و افسردگی می‌شوند. برای شرکت در آزمون افسردگی بک کلیک کنید.
دسته بندی‌های گفته شده، امروزه چندان رایج نیستند بلکه بیشتر متخصصان از سیستم طبقه بندی تشخیصی انجمن روانپزشکی آمریکا تبعیت می‌کنند. این سیستم طبقه بندی اختلالات را بر اساس علائم و نشانه‌هایشان به شکل دقیقی تقسیم بندی می‌کنند و ملاک‌های تشخیصی را فراهم می‌کنند که برای مثال اختلالات مرتبط با کودکان مانند اختلالات عصبی رشدی را از اختلالات مرتبط با بزرگسالان تمایز می‌دهند.
انواع اختلالات روانی
اختلالات روانی طبق دسته بندی انجمن روانپزشکی
1. اختلالات عصبی رشدی
این دسته از اختلالات از اوایل دوران رشد خود را نشان می‌دهند و به طور گسترده‌ای بر کودک تاثیر می‌گذارند. این دسته از اختلالات شامل اوتیسم، بیش فعالی، نافرمانی، بی اختیاری ادرار و مدفوع، اختلال یادگیری خاص، اختلال زبان و آواهای گفتاری، اختلال ارتباط اجتماعی، معلولیت ذهنی، تیک، اختلالات سلوک، کنترل تکانه و اعمال تخریبگرانه، اختلال هماهنگی حرکتی و حرکات کلیشه‌ای می‌شود.
2. اختلالات طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات سایکوتیک
اختلالات این دسته بسیار شدید بوده و در ابعاد تفکر، عاطفه و رفتار فرد دیده می‌شوند. معمول‌ترین علامت و نشانه‌های این دسته اختلالات توهم و هذیان می‌باشد. معروف‌ترین اختلالات موجود در این دسته‌بندی شامل اسکیزوفرنی، اختلالات هذیانی، انواع جنون، کاتاتونیا و... غیره می‌شوند.
3. اختلالات خلقی
این دسته از اختلالات علائم خود را بر روی خلق و خوی افراد نشان می‌دهند. افراد مبتلا به این اختلالات توانایی کنترل احساسات و هیجانات خود را ندارند و اغلب در زندگی خود خلق بدون ثباتی را تجربه می‌کنند. انواع افسردگی و اختلال دوقطبی در این دسته‌بندی جای می‌گیرند.
4. اختلالات اضطرابی
شامل انواع فوبیا، اضطراب اجتماعی، اختلالات نشانه جسمانی، حمله هراس، اضطراب جدایی، اضطراب تعمیم یافته، اختلال استرس پس سانحه، انواع وسواس، لالی انتخابی و گذر هراسی می‌باشد. این اختلالات با اضطراب و استرس ارتباط نزدیکی دارند.
5. اختلالات خوردن
اختلالات خوردن به رفتارهای ناسازگارانه و مشکلات پایدار در رابطه با خوردن گفته می‌شود. اختلالات خوردن از مشکلات روانی ناشی می‌شوند و پیامدهای بسیاری را برای فرد مبتلا به دنبال دارند. این اختلالات شامل اختلال هرزه خواری، بی اشتهایی روانی، پرخوری عصبی، اختلال شب خوری می‌شود.
6. اختلالات خواب و بیداری
اختلالات خواب طیف وسیعی از مشکلات را در بر می‌گیرد که خود منجر به بروز دیگر اختلالات روانی می‌شوند و کیفیت زندگی فرد، عملکرد او و گاه شخصیتش را تحت تاثیر قرار می‌دهند. از جمله اختلالات خواب می‌توان به حمله خواب، بی‌خوابی، سندرم پای بیقرار، پر خوابی، آپنه خواب، برانگیختگی در خواب رم، کابوس شبانه و... اشاره کرد.
7. اختلالات جنسی ناشی از مشکلات روان
اختلالات کژکاری جنسی و انحرافات جنسی در این دسته جای می‌گیرند که همگی می‌توانند هم علل جسمانی و هم علل روانی داشته‌باشند. بیش از هر چیز انحرافات جنسی نظیر فتیشیسم، مرده‌خواهی، مازوخیسم، اختلال نمایشگری جنسی، اختلال تماشاگری جنسی، سادیسم، میل جنسی به کودکان و... در مبحث اختلالات روانی جای می‌گیرند.
8. اختلالات عصبی شناختی
اختلالات عصبی شناختی همانطور که از نامشان پیدا است بر روی سطوح تفکر و شناخت افراد تاثیر می‌گذارند. برخی از اختلالات موجود در این دسته‌بندی شامل دلیریوم، سندروم روده تحریک پذیر، معده درد عصبی، بیماری ام اس (MS) و میگرن می‌شود.
9. اختلالات شخصیت
اختلالات شخصیت مشکلاتی را در الگوهای رفتاری، فکری و هیجانی در بر می‌گیرد که با الگوهای موجود در جامعه مطابقت ندارند. اختلالات شخصیت خود در سه دسته‌ی A، B و C تقسیم می‌شوند. اختلال شخصیت وابسته، اختلال شخصیت مرزی، نمایشی، خودشیفته، اسکیزوئید، اسکیزوتایپال، پارانوئید، اجتنابی، ضد اجتماعی و وسواسی جبری از انواع اختلالات شخصیت هستند.برای شرکت در آزمون اختلالات شخصیتی کلیک کنید
علل اختلالات روانی
در بحث علت شناسی اختلالات روانی ما با ترکیب پیچیده ای از علل روبرو هستیم. در واقع برای یک اختلال واحد نمی‌توانیم یک علت واحد بیابیم. همیشه آمیزه ای از علل زمینه ای و ژنتیکی وقتی در ترکیب با عوامل تربیتی و محیطی قرار می‌گیرند می‌توانند زمینه ساز اختلالات روانی شوند. در این بین برخی از عوامل وجود دارند که ریسک ابتلا به بیماری را بالا می‌برند:
1. شخصیت فرد
برخی ویژگی‌های شخصیتی ممکن است فرد را در معرض ابتلا به بیماری‌ها قرار دهد. مثلا هیجان پذیری و ناپایداری هیجانی بیش از حد که یک بعد شخصیتی می‌باشد، زمینه‌ی بیماری‌های روانی و ابتلا به اختلالات شخصیت را ایجاد می‌کند.
2. عوامل ژنتیکی از علل بروز اختلالات روانی
بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات روانی مانند اختلالات یادگیری از طریق ژنتیک به ارث می‌رسند. ژنتیکی بودن به این معنی نیست که صرف داشتن والدینی با اختلال روانی خاص، کودک هم مبتلا خواهد شد. بلکه عوامل محیطی نقش تعیین کننده‌ای در این میان دارند.
3. عوامل محیطی
معمولا وقتی فرد در یک محیط نامناسب رشد کند، اضطراب‌های زیادی را متحمل می‌شود. شیوه‌های فرزند پروری نامناسب، آسیب‌های جسمانی و جنسی، مورد خشونت واقع شدن، عدم بر طرف شدن نیازهای عاطفی و هیجانی از عوامل محیطی دخیل در بروز اختلالات روانی هستند. یکی از اختلالاتی که محیط و روش‌های تربیتی در آن نقش بسیاری دارند، اختلال اضطراب جدایی است.
4. نقش عوامل زیستی در بروز اختلالات روانی
تغییرات مغزی و هورمونی و گاها برخی وضعیت‌های جسمانی مثل بیماری‌های جسمی ممکن است خود را در قالب بیماری روانی نشان دهند. مانند بسیاری از بیماری‌های جسمانی که منجر به بروز افسردگی در افراد می‌شوند.
5. مصرف مواد مخدر
مواد مخدر با ایجاد تغییرات اساسی در کارکرد مغزی باعث تغییرات مقطعی و یا طولانی مدت در رفتار و خلق و در موارد شدیدتر شخصیت فرد می‌شود. مواد مخدر علائم اسکیزوفرنی و به طور کلی اختلالا هذیانی را تشدید می‌کنند.
6. الگوهای نامناسب و اختلالات روانی
داشتن الگوهای نامناسب و مخرب، رفتارهای ناسازگارانه را به فرد آموزش می‌دهد و وی را در معرض ابتلا قرار می‌دهد. برای مثال گاه ترس‌های مرضی که با نام فوبیا شناخته می‌شوند از همین الگوهای ناسازگارانه مشاهده شده و یادگیری شده توسط کودک نشات می‌گیرند.
تشخیص اختلالات روانی
تشخیص اختلالات روانی بسیار متفاوت از بیماری‌های جسمانی است. برای بیماری‌های جسمی معمولا روش‌های تشخیصی آزمایشگاهی وجود دارد، حال آنکه اختلالات روانی را در آزمایشگاه و با گرفتن نمونه خون نمی‌توان تشخیص داد.
روش عمده تشخیص، سنجش و ارزیابی روانی می‌باشد که توسط متخصصان بهداشت و سلامت روان رخ می‌دهد.
مشاهده: از طریق مشاهده می‌توان برخی نشانه‌های بیماری را در فرد پیدا کرد و سرنخ‌هایی برای تشخیص گذاری تعیین نمود. مشاهده روش بسیار مناسبی برای تشخیص اختلالات کودکان مانند اختلال سلوک است. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلال سلوک کلیک کنید.
مصاحبه تشخیصی: مصاحبه تشخیصی فرایندی است که در آن فرد متخصص از طریق سوالات مشخصی که می‌پرسد می‌تواند به علامت‌ها و نشانه‌های اختلال دست پیدا کرده و از طریق آن اطلاعات لازم برای تشخیص را حاصل کند.
آزمون‌های روانی: آزمون‌های روانی ابزارهایی کمکی هستند که مراحل قبلی را تکمیل می‌کنند و در فرایند تشخیص گذاری می‌توانند به صحت تشخیص‌ها بیفزایند.برای شرکت در آزمون روانشناختی کلیک کنید
مداخله و پیشگیری از اختلالات روانی
در تمامی اختلالات روانی ما شاهد رنج و پریشانی فرد هستیم. یعنی یک اختلال روانی خود را با رنج شدید برای فرد نشان می‌دهد و همین رنج است که فرد را به سمت درمان سوق می‌دهد. بنابراین ضرورت درمان‌های روانشناختی کاهش رنج افراد می‌باشد. درمان‌های اختلالات روانی خود به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند (اختلالات روانی حاد نیاز به دارو درمانی و روان درمانی به طور همزمان دارند).
درمان‌های روانشناختی
درمان‌های روانشناختی یا اصطلاحا «درمان از طریق صحبت کردن» انواع گسترده ای از درمان‌ها هستند که اثر گذاری شان توسط پژوهش‌های مختلف ثابت شده و درمانگران از آن‌ها بهره مند می‌شوند. روانشناسان عمدتا درمان‌های ارائه شده در ذیل را به کار می‌برند:
- درمان روانکاوی
- درمان‌های شناختی رفتاری
- زوج درمانی و خانواده درمانی
- درمان‌های تجربی (درمان وجودی، گشتالتی، انسانگرایانه)
- درمان‌های پست مدرن
مداخلات پیشگیرانه
اصولا بهترین درمان پیشگیری می‌باشد. بنابراین بخشی از روانشناسی به نام روانشناسی جامعه نگر و روانشناسان سلامت و بهداشت روان به امر پیشگیری می‌پردازند. در واقع با بالا رفتن سطح عمومی بهداشت روان در جامعه و کاهش محرک‌های محیطی که منجر به آسیب رسانی می‌شوند، سطح اختلالات روانی در دراز مدت کاهش می‌یابد.
شیوع اختلالات روانی
اختلالات روانی پدیده‌های رایجی در جهان هستند. چنین برآورد می‌شود که از هر سه نفر یک نفر ملاک‌های یک اختلال را در طول زندگی‌اش برآورده می‌کند. اما به طور کلی شیوع هر کدام از اختلالات متفاوت است. برای مثال افسردگی و اختلالات اضطرابی بیشترین شیوع را دارند، در حالی که آمار بسیار کمتری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به دست رسیده‌است. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلالات اضطرابی کلیک کنید.
درمان‌های زیستی
دارو درمانی یک درمان زیستی است. دارو توسط روانپزشک تجویز شده و اثر قابل ملاحظه‌ای بر برطرف کردن علل زیستی بیماری‌های روانی داشته و در بهبود وضعیت روانی فرد بسیار موثر است. درمان‌های دیگری که بعضا به کاربرده می‌شود شامل نوروفیدبک، بایو فیدبک، الکتروشوک درمانی می‌باشد. درمان‌های زیستی اغلب در کاهش علائم بیماری‌هایی همچون اسکیزوفرنی، دو قطبی و انواع جنون به کار گرفته می‌شود.