روش های تحقیق در روانشناسی بالینی پارت 2

روش بالینی

روش مطالعه موردی که یک روش بالینی می باشد؛عبارت است از بررسی دقیق مراجع یا بیماری که تحت درمان است.مطالعات موردی شامل مصاحبه ،پاسخ های آزمون ها ،شرح درمان ها و همچنین شرح حال ها،زندگی نامه ها ،نامه ها ،خاطرات ،اطلاعات مربوط به جریان زندگی،سوابق پزشکی و مواردی از این قبیل می شود.به عبارت دیگر مطالعه موردی بررسی و توصیف دقیق یک انسان است.این گونه مطالعات در بررسی رفتار نابهنجار و توصیف روش های درمانی سابقه طولانی دارند.ارزش این روش نیز از این جهت است که منبع غنی و سرشاری از درک و شناخت انسان هاست و مولد فرضیه است و می تواند پیش در آمد تحقیقات علمی باشد.بررسی شرح حال بالینی ،به عنوان یک روش تحقیق 4 امتیاز دارد:نخست؛این روش مصنوعی نیست.این روش در مورد شخص واقعی است که مشکلی واقعی دارد .دوم ؛شرح حال بالینی می تواند پدیده ای را به صورت مستند ارائه دهد که به قدر نادرو نامانوس است،که احتمالا نمی توان توسط شیوه های استاندارد دیگر آن را مورد کاوش قرار داد.سوم،شرح حال بالینی ،منبع اصلی فرضیه ها درباره سبب شناسی و مداوای نابهنجار است و چهارم این که یک شرح حال بالینی قانع کننده می تواند شواهدی را در جهت تایید فرضیه های که عموما پذیرفته شده است فراهم آورد.شرح حال بالینی ،4 نقطه ضعف نیز دارد.که عبارتند از:

گزینشی بودن:

شواهد گزارش شده می تواند تحریف شده باشد .گزارش های بالینی تقریبا همیشه رویدادهای گذشته و اغلب گذشته دور را بررسی می کنند.بیمار ممکن است برای پرداختن به چیزی دلایل شخصی داشته باشد.مثلا ممکن است بخواهد خود را از قید سرزنش آزاد کند ،یا برعکس به گناهش تاکید کند .او در انجام این کارها ممکن است شواهدی را انتخاب کرده باشد که به این اهداف کمک کند .امکان دارد درمانگر به نظریه خاصی معتقد باشد که می تواند شواهد را تحت تاثیر قرار دهد.

فقدان قابلیت تکرار:

از آنجایی که شرح حال ها بخشی از جریان زندگی واقعی اند ،تکرار پذیر نیستند .اگر ما بتوانیم مشاهده ای را دقیقا تکرار کنیم ،خواهیم توانست جزئیات ان را به دقت از نظر بگذرانیم و مطمئن شویم که این مشاهده به همان صورتی که برای ما گزارش شده ،اتفاق افتاده است.اگر یک مشاهده بتواند تکرار شود ،شانس بیشتری داریم که تعیین کنیم علت آن چه چیزی بوده است ،زیرا می توانیم فقط یک عنصر آن را تغییردهیم و ببینیم که آیا آن مشاهده تغیر می کندیا خیر .اما این کار نمی تواند در مورد شرح حال ها انجام داد زیرا آن ها از جنبه ای به جنبه ای یا از فردی به فرد دیگر فرق دارند.

فقدان عمومیت:

حتی یک شرح حال متقاعد کننده مخصوص یک فرد است.آیا همه افسردگی ها با کاهش یا افزایش علایم نباتی شروع می شود ؟یک شرح حال متقاعد کننده مخصوص یک فرد است.یک شرح حال واحد می تواند در بهترین حالت فقط به ما بگوید که یک افسردگی ،با چه علایمی آغاز می شود.

شواهد ناکافی برای علیت:

شرح حال های بالینی واحد،به ندرت ما را در مورد سبب شناسی متقاعد می کنند در اغلب موارد ،چندین رویداد وجود دارد که هر یک از آن ها می توانند علت باشند و در مواقعی اصلا رویداد واضحی وجود ندارد.

همه گیر شناسی (Epidemiology)

همه گیر شناسی عبارت است از بررسی میزان بروز ،شیوع و توزیع بیماری ها یا امراض،در یک جمعیت معین.در همه گیر شناسی از چند اصطلاح زیاد استفاده می شود .میزان بروز (Incidence)عبارت است از تعداد مورد های جدید بیماری که در یک مدت معین ایجاد شده اند و به ما می گوید که آیا تعداد موارد جدید بیماری یا اختلال در حال افزایش است یا خیر.

شیوع (Prevalence) یعنی میزان کلی موارد (اعم از قدیمی و جدید)در یک محدوده زمانی معین.برای مثال بروز به ما می گوید آیا تعداد ایدز امسال نسبت به پارسال بیشتر بوده است نشان دهنده میزان بروز است،ولی شیوع تخمین می زند که چند درصد از جمعیت مورد نظر دچار بیماری یا اختلال هستند.برای مثال؛طبق تخمین میزان شیوع عمری اسکیزوفرنی1% است.یعنی هر عضو جامعه ،1% احتمال دارد در طول عمر خود دچار این اختلال شود.یک نمونه مشهور همه گیرشناسی،تحقیقی با عنوان «مصرف سیگار و سلامتی» است.

در این تحقیق،با روش ساده شمارش و برقراری همبستگی مشخص شد سیگار کشیدن و سرطان ریه با هم ارتباط دارند.اگرچه در این باره که آیا سیگار کشیدن علت سرطان ریه است یا خیر،همچنان بحث وجود دارد.ولی رابطه سیگار کشیدن و سرطان ریه مشخص بود(برای مثال،در حدود 90%سرطان ریه مردان با سیگار کشیدن آنان مرتبط بود و مقدار مدت سیگار کشیدن با سرطان همبستگی مثبت داشت).البته همبستگی های بدست آمده در هر مواردی علت های احتمالی را نشان می دهند،نه علت های قطعی را.بخش قابل توجهی از همه گیر شناسی در قالب نظر سنجی و مصاحبه انجام می شود .ولی داده های نظر سنجی و مصاحبه ،مشکلات و معضلات بالقوه ای دارند.برای مثال مشکلات روانی را چگونه تعریف می کنیم و مورد ها را چگونه می شماریم؟سرکشی صرف به درمانگاه ها و بیمارستان ها به معنای نادیده گرفتن سایر محل ها است .این مشکلات وقتی تشدید می شوند که اختلالات خفیف تر را بررسی میکنیم.

در حقیقت به روشهای عینی تعریف و اندازه گیری مشکلات نیاز داریم .مشکل دیگر نظر سنجی ها این است که گاهی پاسخ دهندگان احساس می کنند باید«حرف های خوب»بزنند.آن ها سعی میکنند چیزهایی بگویند که از لحاظ اجتماعی مقبولیت دارند برای مثال ممکن است منکر نشانه های شدید روانی خود شوند(نشانه هایی مثل توهم)چون از بازگو کردن آن ها خجالت می کشند.علاوه بر این برخی از پاسخ گویان باید خاطرات سال های دور را به یاد آورند،این گونه بازنگری ها با تحریف و حذف همراه است.

روش های همبستگی

همه گیر شناسی غالبا بر روش های همبستگی مبتنی است ،یعنی بررسی و اندازه گیری همبسته های (عوامل خطر)بیماری یا اختلال .در این گونه تحقیقات هدف تعیین میزان هماهنگی تغییرات دو متغییر است.با این روش ها می توانیم بفهمیم که آیا متغییر الف با ب رابطه داردیا خیر.برای مثال با کمک این روش میتوان فهمید که آیا بین الگوهای نمرات هوش و تشخیص های روانپزشکی رابطه وجود دارد؟آیا بین جنسیت و افسردگی رابطه ای است؟مطالعات همبستگی نا بهنجاری،چند امتیازو یک نقطه ضعف مهم دارند.به کارگیری همبستگی امکان مشاهده دقیق و کمی رابطه بین متغیرها را فراهم می آورد.همچنین از آنجایی که این مشاهدات در مورد پدیده طبیعی هستند.مطالعات همبستگی مانند مطالعات آزمایشگاهی مصنوعی نیستند.از این گذشته وقتی امکان انجام آزمایش ،به دلایل علمی یا اخلاقی وجود نداشته باشند ،مطالعات همبستگی جایگزین خوبی هستند.از بعد منفی ؛مهمترین نقطه ضعف در اجرای مطالعات همبستگی ،این است که علت یک پدیده خاص را معمولا نمی توان مجزا کرد ،شخص می تواند به کشف علت نزدیک ترشود اما برای تعین دقیق تر علیت ،روش های دیگری چون روش آزمایشگاهی لازم است.

فن همبستگی:

برای برقراری همبستگی بین دو متغیر ابتدا باد دو نوع مشاهده داشته باشیم .برای نمونه ،فرض کنید دو آزمون را روی 10 نفر اجرا می کنیم .یک آزمون،اضطراب و آزمون دیگر اعتقاد و کنترل بیرونی را اندازه می گیرد.نتیجه برقراری این همبستگی،ضریب همبستگی است.این ضریب نشان می دهد که بین این دو رابطه وجود دارد یا خیر.ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون شاخصی است که نشان می دهد دو متغیر چقدر رابطه دارند .علامت آن هم حرف r است که بین +1 تا-1 تغییر می کند.وقتی r برابر +1 است؛یعنی ارتباط دو متغیر کامل و مثبت است.وقتی r برابر -1 است؛یعنی رابطه کامل ومنفی است.روش های همبستگی نمی تواند علت و معلول را مشخص کنند،پس نمی توانیم صرفا بر اساس همبستگی ادعا کنیم که فلان متغیر علت همان متغیر بوده است.حتی اگر این ادعا خیلی منطقی به نظر برسد.برای مثال فرض کنید محقق کشف کند که بین اسکیزوفرنی محصول افزایش انتقال دهنده عصبی به نام دوپامین در دستگاه عصبی مرکزی رابطه ای هست،آیا این به معنای آن است که اسکیزوفرنی محصول افزایش دوپامین است،یا این که اسکیزوفرنی موجب می شود سطح دوپامین بالا برود؟شاید هم عامل سومی در کار است. روش های همبستگی می توانند بی اعتباری فرضیه علت و معلولی را نشان بدهند.اگر متغیرالف علت متغیر ب است ،پس حداقل باید با یکدیگر همبستگی داشته باشند و پیدا نکردن رابطه معنا دار بین آن ها فرضیه ما را نقص و رد می کند.همچنین اگرچه استنباط های علیتی براساس ضرایب همبستگی امکان پذیر نیستند ولی نمی توان گفت اصلا روابط علت و معلولی در بین نیست.

تحلیل عاملی

تحلیل عاملی الهام گرفته از راهبرد همبستگی است و روابط همزمان چند متغیر را نشان می دهد .در این روش آماری از یک رشته همبستگی های مجزا استفاده می شود تا تغییر ملموس متغیر ها مشخص و ارتباط کارکردی آن ها تعیین گردد.زمانی که متغیرها همزمان با یکدیگر تغییر می کنند نتیجه می گیریم که وجه اشتراکی بین آن ها وجود دارد.

تحقیق پس رویدادی(Ex-Post Factor Research) (علی- مقایسه ای)

روش های علی –مقایسه ای یا روش های پس رویدادی معمولا به تحقیقاتی گفته می شود که در آن پزوهشگر با توجه به متغیر وابسته (حاضر)به بررسی علل احتمالی وقوع آن (در گذشته)می پردازد.به عبارت دیگر تحقیق علی-مقایسه ای گذشته نگر بوده و سعی بر آن دارد که از معلول به علت احتمالی پی ببرد.به تحقیقات علی- مقایسه ای ،پس رویدادی نیز گفته اند؛زیرا علت و معلول(متغیر مستقل و وابسته)پس از وقوع مورد بررسی قرار می گیرد.استفاده از این طرح به این دلیل است که در برخی از موارد علت«خصیصه ای »بوده و قابل دستکاری نمی باشد ،مانند جنسیت.در بعضی مواقع دیگر علت خصیصه ای نیست ولی دستکاری آن از کنترل محقق خارج و یا غیر انسانی است.

مقایسه تحقیقات پس رویدادی و همبستگی؛تحقیقات علی – مقایسه ای و همبستگی هر دو تحت عنوان تحقیقات غیر آزمایشگاهی (توصیفی)دسته بندی می شوند.زیرا در آن ها متغیر مستقل وجود ندارد.تحقیقات علی-مقایسه ای اگرچه در بعضی کتاب ها به عنوان یکی از روش های تحقیق برای مطالعه روابط علی و معلولی مطرح می شود ولی در واقع روش خاصی برای تحلیل داده های رابطه ای نیست.بعضی از نویسندگان با روش تحقیق علی – مقایسه ای را به علت ساده تر بودن تکنیک های آماری آن برای محققان تازه کار توصیه می کنند.

رویکردهای مقطعی و طولی

در طرح مقطعی ،افرادی که سنین مختلفی دارند،به طور همزمان مورد ارزیابی یا مقایسه قرار می گیرند.در طرح طولی ،یک گروه آزمودنی برای مدتی طولانی تحت نظر گرفته می شوند.رویکرد های مقطعی از نوع همبستگی هستند زیرا محقق نه می تواند سن آزمودنی ها را تغیر بدهد و نه می تواند آزمودنی ها را در گروه های متفاوت سنی دستکاری کند .چون در هر گروه سنی آزمودنی های متفاوتی حضور دارند و نمی توان فرض کرد که نتیجه بررسی محصول تغییرات سنی است .بلکه فقط نشانگر تفاوت های گروه سنی موجود می باشد.این تفاوت را می توان معلول زمانه ای که آزمودنی ها در آن بزرگ شده اند در نظر گرفت نه سن آن ها.برای مثال؛ممکن است 65 ساله ها قناعت کارتر از 35 ساله ها باشند ،که این بخاطر تفاوت سنی دو گروه نمی باشد بلکه به خاطر تفاوت دوره ی زمانی این دو گروه می باشد.در مطالعات طولی ،در طول یک دوره اطلاعاتی در خصوص گروهی از انسان ها جمع آوری می شود.این نوع مطالعات به محقق اجازه می دهند در مورد روابط زمانی عواملی که با هم تغییر می کنند حدس های بهتری بزند.همچنین مشکل متغیر سوم مطالعات همبستگی را برطرف می کنند .مثلا فرض کنید می دانیم که حالات افسردگی در طول عمر یک انسان بروز می کنند و محو می شوند اگر افسردگی مسبب همبستگی داشتن لاغر شدن شدید و کاهش اعتماد به نفس است،پس لاغر شدن و کاهش اعتماد به نفس باید همگام با حالات افسردگی تغییر کنند.مشکلات اصلی در مطالعات طولی مشکل عملی هستند.این مطالعات پر هزینه اند و به صبر زیاد و استمرار در رهبری برنامه تحقیقاتی احتیاج دارند.چون تحقیقات طولی وقت و هزینه زیادی می طلبند بنابراین به قدر کافی ار آن ها استفاده نمی شود.

روش آزمایشی

برای مشخص کردن روابط علت و معلولی رویدادها باید از روش های آزمایشگاهی استفاده کنیم .برای مثال،قصد داریم تاثیر میزان اضطراب را بر میزان یادگیری افراد بررسی کنیم .این بررسی شامل چند ویژگی مهم یک تحقیق آزمایشی است .بررسی مورد نظر در کنتیکت و در آسایشگاه سالمندان انجام گرفت .ساکنان این آسایشگاه 65 تا 90 ساله بودند.در گروه آزمایشی 47 آزمودنی وجود داشت.به آزمودنی وجود داشت به آزمودنی ها گفته شده بود که خودشان می توانند تصمیماتی بگیرند .برای مثال آن ها حق داشتند دکوراسیون اتاقشان را انتخاب کنند .همچنین محل ملاقات با ملاقات کنندگان را خودشان مشخص کنند و مواردی از این قبیل .در گروه گواه 24 آزمودنی حضور داشتند ،که در موارد اشاره شده حق تصمیم گیری نداشتند .این دو گروه از لحاظ برخی متغیر ها همتا شده بودند .مثلا وضعیت سلامتی ،سطح رفاه اقتصادی –اجتماعی و سازگاری روانی .این دو گروه با وجود این همتا سازی ،سه هفته بعد در مورد برخی از متغیر ها مثل میزان هوشیاری ،شادی ،احساس کلی آسایش ،دفعات حضور در سینما و انجام فعالیت های گروهی تفاوت معنا داری داشتند.در فرضیه آزمایشی مبنی بر اینکه افزایش اضطراب موجب کاهش یادگیری می شود،متغیر مستقل(Independent variable) متغیری است که در اختیار محقق است و محقق آن را دستکاری می کند و انتظار می رود که علت رفتار آزمودنی ها باشد.متغیر وابسته(Dependent varuable) که انتظار می رود با تغییر متغیر مستقل تغییر کند ،در این بررسی میزان اضطراب متغیر مستقل است و میزان یادگیری افراد ،متغیر وابسته .زمانی که دستکاری متغیر مستقل تغییراتی را در متغیر وابسته ایجاد می کند،اثر آزمایشی (Experimental Effect) به وجود می آید.

طرح های میان گروهی و درون گروهی

در طرح میان گروهی دو مجموعه مجزا از آزمودنی ها داریم،که هر یک به نوع خاصی درمان می شوند.برای مثال؛بررسی کارایی درمان را در نظر بگیریم .این بررسی در ساده ترین شکل خود شامل یک گروه آزمایشی(مثلا گروهی که نوع خاصی از درمان را دریافت می دارد)است با گروه گواه (گروهی که درمان نمی شوند)مقایسه می گردد.در طرح درون گروهی بیمار در مقاطع مختلف مورد ارزیابی و مقایسه قرار می گیرد.فرض کنید می خواهیم تاثیرات منتظر ماندن در لیست انتظار شش هفته ای را مورد مطالعه قرار دهیم،ولی پیش از آن سنجش های مختلفی به عمل می آوریم (مقطع الف).شش هفته بعد ،درست قبل از شروع درمان ،بیمار را مجددا می سنجیم،(مقطع ب).در پایان درمان(مقطع ج) نیز بیماران را برای سومین بار می سنجیم و گاهی آنان را پی گیری می کنیم (مقطع د) و در نهایت تغییرات را با هم مقایسه می کنیم .طرح درون گروهی انواع مختلفی دارد،ولی نقطه قوت مهم آن ،استفاده از آزمودنی های بسیار کمتر است.

اعتبار درونی:گاهی آزمایش،اعتبار درونی ندارد.یعنی مطمئن نیستیم نتیجه حاصل ،واقعا ناشی از دستکاری متغیر مستقل باشد.در برخی بررسی ها حتی گروه گواهی وجود ندارد که که با گروه آزمایشی مقایسه شود.در این بررسی تغییرات مشاهده شده می توانند نتیجه متغیر دیگری باشند .عاملی دیگری که علاوه بر عدم وجود گواه اعتبار درونی را کم می کند ،انتظارات است.وقتی محقق یا آزمودنی انتظار یک نوع نتیجه خاص را دارند ،همان نتیجه نیز حاصل می شود.در چنین مواقعی انتظارات باعث بدست آمدن نتیجه مزبور می شود،نه دستکاری آزمایشی متغیر مستقل .به این پدیده اثر دارونما(Placebo) یا پلاسیبو گفته می شود.برای مثال؛مردم وقتی متقاعد می شوند مست کرده اند،مثل مست ها رفتار می کنند،حتی اگر مشروب نخورده باشند و فقط فکر کنند مست اند.معمولا برای جلوگیری از تاثیر انتظارات آزمایشگرها یا آزمودنی ها ؛از روش دو سر کور (Double-Blind Experiment) استفاده می شود.در این روش آزمایشگر ها و آزمودنی ها نمی دانند از چه نوع درمان یا رویه ای استفاده می شود.برای مثال؛محققی که تاثیرا ت دارو را بررسی می کند ،هنگام توزیع دارو نمی داند کدام به کدام است.آزمایشی که در آن فقط آزمودنی نمی داند که دارو یا دارونما دریافت کرده است.آزمایش بی خبری یک سره ،یا آزمایش یک سر کور ( Single-Blind Experiment)نامیده می شود.بنابراین وقتی آزمایش ها اعتبار درونی دارد که فقط متغیر مستقل باعث تغییر متغیر وابسته شده باشد ،نه سایر متغیر های مزاحم و مداخله گر.

اعتبار بیرونی:

یک تحقیق واقعی وقتی اعتبار بیرونی دارد که نتایج آن را بتوان تعمیم داد.در بسیاری از موارد نتایج بدست آمده در آزمایشگاه را نمی توان در زندگی واقعی به کار برد .بدترین اشتباه این است که فرض کنیم چون در موقعیت (الف)فلان نتایج بدست آمده است در موقعیت (ب)هم خود به خود همان نتایج بدست می آید.اگرچه در تحقیقات آزمایشگاهی معمولا متغیرها بیشتر کنترل می شوند ،ولی «تصنعی»بودن آن ها تا حدودی جلوی تعمیم نتایج را می گیرند .پس از اعتبار بیرونی بر قابلیت تعمیم پذیری نتایج می توان تکیه کرد.هر چه آزمایش ها طیبیعی تر باشد ،اعتبار بیرونی شان بیشتر است.

فرا تحلیل (Meta-Analysis):

ممکن است برای بررسی پیامد روش درمانی خاص ،پژوهش های زیادی انجام پذیرد.مثلا فرض کنیم پژوهشگران مختلف اثر بخشی رفتار درمانی شناختی را در درمان افسردگی مورد بررسی قرار دهند و برای این منظور پژوهش هایی انجام می شود که از جهاتی از جمله نمونه و مشخصات افراد نمونه با هم تفاوت هایی داشته باشند.چنانچه پژوهشگر بخواهد بدون در نظر گرفتن ویژگی های خاص هر پژوهش ،به طور کلی به این سوال پاسخ دهد که آیا رفتار درمانی شناختی در درمان افسردگی موثر است یا نه،در چنین حالتی لازم است از روش فرا تحلیل استفاده شود و از طریق ادغام آماری نتایج حاصل از تک تک پژوهش ها،به سوال پژوهشی پاسخ داده شود.پس این روش یک تحلیل کلی از سایر تحقیق ها در رابطه با یک موضوع خاص است.فراتحلیل یک مشکل بزرگ روش شناختی دارد.هر مطالعه ای صرفنظر از این که تا چه اندازه خوب اجرا شده باشد ،فقط یک رای به دست می آورد .بنابراین مطالعه ای که از نمونه بزرگی استفاده می کند و به خوبی کنترل شده است،با مطالعه ای که از نمونه کوچکی استفاده می کند که به اندازه کافی کنترل نشده است،ارزش برابر دارد.

تحقیقات تشابهی

تحقیقات تشابهی شامل مطالعاتی است که در آزمایشگاه صورت می گیرند و اعمال کنترل در آن ها آسان تر است،ولی شرایط شبیه زندگی واقعی بر آن حاکم است .این،تحقیقات عمدتا برای مشخص کردن ماهیت آسیب های روانی و درمان انجام می شوند.برای مثال وقتی واتسون و رینر(1920) برای نشان دادن نحوه یادگیری ترس شدید از موش های سفید توسط آلبرت ،آزمایشی ترتیب دادند،شرایطی مشابه شرایط یادگیری ترس های شدید در زندگی واقعی ایجاد کردند.مساله تعمیم نتایج در مطالعات تشابهی بیشتر نمود می یابد.برخی از محققان با استفاده از حیوانات در تحقیق تاکید دارند،زیرا مشکلات روش شناختی در تحقیق روی انسان ها را ندارد،ما روی حیوان کنترل کاملی داریم .عده ای از محققان ،طرفدارراهبرد چند متغیری هستند .در این نوع تحقیق ،آزمایشگر ضمن اعمال نه چندان زیاد کنترل ،به طور همزمان چند اندازه گیری را روی شخص انجام می دهد.برای نمونه از نتایج پرسش نامه ها،اسناد و مدارک مربوط به زندگی افراد ،مشاهده و موارد دیگر استفاده می کند.سپس بین داده های حاصل،همبستگی برقرار و آن ها را تحلیل عاملی می کند.چون این روش روی پدیده ها یی که به طور طبیعی روی می دهند،تمرکز دارد و قادر است به طور همزمان چند متغیر را بررسی کند ،از نظر بسیاری از محققان راهبرد بهتری است.ولی این روش مثل دیگر رویکردهای همبستگی محدودیت های خاص خود را دارد.

طرح های تک آزمودنی(Single Subject)

طرح های یک موردی محصول رویکردهای رفتاری و عاملی است.این طرح ها با روش های آزمایشی و مطالعات موردی شباهت هایی دارند.برای مثال؛آزمایشگر در شرایط مختلفی رفتار آزمودنی را اندازه می گیرد و از این جهت شبیه فنون آزمایشی است .اما در این طرح ها فقط بر پاسخ های یک آزمودنی تاکید و تمرکز می شود ،که از این نظر شبیه به مطالعه موردی است.این نوع تحقیق معمولا با تهیه یک خط پایه شروع می شود .برای تهیه خط پایه،رفتار آزمودنی قبل از انجام هر گونه مداخله ثبت می شود –برای مثال؛تعداد حملات اضطرابی در هر هفته مشخص می شود ،پس از تهیه یک خط پایه پایا ،مداخله صورت می گیرد.سپس تاثیرات این مداخله،با مقایسه خط پایه رفتار پس از مداخله تعیین می شود.مطالعات یک موردی به آزمایشگر امکان می دهد روابط علت و معلولی را مشخص کند .دلیل دیگر استفاده از طرح های موردی ،دشواری یافتن آزمودنی های کافی برای همتا سازی یا گماردن تصادفی آنان در گروه های گواه است.مطالعات یک موردی تعداد افراد مورد نیاز را کم می کنند.

طرح ABAB :طرح ABAB به محقق اجازه می دهد با مشاهده منظم تغییرات رفتاری آزمودنی در شرایط درمان و عدم درمان ،کارایی درمان ها را بررسی کند.به این دلیل نام آن را ABAB گذاشته اند؛که پس از دوره پایه اولیه (A)،دوره ی درمان (B)،شروع می شود.سپس بازگشت به خط پایه (A) و دومین دوره درمانی(B) را داریم.

محققان با استناد به دوره بازگشت ،که حد فاصل دو دوره ی درمان است،نشان می دهند که یک رابطه ی علت و معلولی بین دو متغیر وجود دارد.یکی از اشکالات روش ABAB این است که قطع کردن درمان از جهاتی اخلاقی نیست،البته اهمیت این مساله به شرایط خاص تحقیق بستگی دارد.

طرح های چند خط پایه ای:

گاهی امکان استفاده از دوره بازگشت وجود ندارد .گاهی با معذوریت های اخلاقی مواجه ایم و گاهی درمانگرها در محیط های تحقیقات بالینی نمی خواهند مراجعان در شرایطی قرار بگیرند که رفتارهای نامطلوب آنان را دوباره برانگیزند.در چنین شرایطی از طرح چند خط پایه ای استفاده می کنندوآن ها دو یا چند رفتار را جهت تحلیل بر می گزینند.مثلا فرض کنید بیماری که بستری است،در زمینه رفتار مسئولانه مشکلات شدید دارد؛اتاقش را تمیز نمی کند،نظافت را رعایت نمی کند یا سر وقت برای انجام وظایفش حاضر نمی شود.اطلاعات پایه در مورد رفتارش در زمینه های شخصی و کاری جمع آوری می شوند ،سپس هر وقت امور شخصی خودش را مسئولانه انجام می دهد،فورا پاداش می گیرد ولی برای انجام مسئولانه کارها و وظایفش پاداشی به او داده نمی شود .اگر رفتار مسئولانه وی در زمینه کارهای شخصی پس از پاداش گرفتن افزایش یابد،ولی در زمینه کارها و وظایف افزایش نیابد،یک عامل ناشناخته و کنترل نشده دیگر به جز پاداش در بین است اما اگر پاداش ها باعث افزایش رفتار مسئولانه وی در کارهایش نیز بشوند،ظاهرا علت این افزایش رفتار مسئولانه همین پاداش ها بوده است.

طرح های مرکب

فنون آزمایشی و همبستگی ،گاهی به صورت طرح مرکب مورد استفاده قرار می گیرند.در این نوع طرح ها آزمودنی ها به دو گروه تقسیم می شوند .(اسکیزوفرنیک ها در مقابل ناهنجار ها)و سپس هر گروه تحت یک نوع شرایط آزمایشی قرار می گیرند .به این ترتیب متغیرهایی مثل روان پریشی یا بهنجاری توسط محقق دستکاری یا القا نمی شوند،در عوض بین آن ها و شرایط آزمایشی همبستگی برقرار می شود.به عنوان مثال فرض کنید قرار است کارایی سه نوع درمان (دستکاری آزمایشی)را بررسی کنیم.بیماران را بر اساس شدت بیماری آنان(متغیر طبقه بندی)به دو گروه تقسیم می کنیم .آیا کارایی درمان به نسبت شدت بیماری تغییر می کند /طرح های مرکب در دریافت اینکه چه درمانی برای چه کسی مناسب تر است ،به ما کمک می کنند .البته نباید فراموش کنیم که در طرح های مرکب مانند روش همبستگی هیچ یک از عوامل دستکاری نمی شوند.

معنا داری آماری و معنا داری عملی

پس از مصاحبه آماره ها و شاخص ها (مثلا ضریب همبستگی)باید راجع به معنا داری عدد به دست آمده تصمیم گیری کنیم .طبق سنت اگر ارزش بدست آمده (فقط در 5 درصد موارد)به طور شانسی بدست آید،از لحاظ آماری معنا دار است.به این ترتیب ارزش بدست آمده در سطح 5% معنا دار است.معمولا اینگونه نوشته می شود P< %5 و هر چه همبستگی بیشتر باشد ،احتمال معناداری بیشتر خواهد بود.اما وقتی تعداد آزمودنی ها زیاد است حتی مقادیر نسبتا کم همبستگی نیز معنا دار خواهد بود .باید بین معنا داری آماری و معنا داری عملی نتایج آماری فرق بگذاریم .وقتی تعداد آزمودنی ها 180 نفر است؛همبستگی 19% معنا دار است ،اما وقتی تعدادشان سی نفر است ؛همبستگی 3% نیز معنا دار نیست .پس باید بین معناداری آماری و عملی فرض بگذاریم.

تحقیق و اصول اخلاقی

در تحقیق نیز ملاحظات اخلاقی مهمی مطرح است.آزمودنی ها نیز مثل بیماران حقوقی دارند و محققان در برابرشان مسئولند. انجمن روانشناسی آمریکا در سال 1992 نسخه تجدید نظر شده معیارهای اخلاقی تحقیقات انسانی را منتشر کرد.در اینجا این معیارها را به طور خلاصه مرور خواهیم کرد .طبق این معیارها ،محققان موظفند:

1-تحقیق خود را مطابق معیارهای شناخته شده صلاحیت علمی و اصول اخلاقی تدوین کنند .

2-به رفاه و آسایش آزمودنی ها،افراد درگیر در تحقیق و حیوانات احترام بگذارند .

3-رعایت نکات اخلاقی در تحقیق را تضمین کنند.

4-پیش از انجام تحقیق از موسسات یا سازمان های مربوط تایید یه بگیرند.

5-با آزمودنی ها کاملا به توافق رسیده و حقوق و وظایف هر یک ازطرفین راروشن کنند.

6-از آزمودنی ها رضایت نامه بگیرند.زبانشان برای آزمودنی ها قابل فهم باشد و رضایت حاصل را مکتوب کنند.

7-در ایجاد انگیزه برای شرکت در تحقیق کاملا دقت داشته باشند،تا ماهیت دستمزد ها مشخص شود و پاداش های مالی یا انواع دیگر پاداش ها آنقدر زیاد نباشد که شرکت در تحقیق را اجباری کنند.

8-در طی تحقیقات هیچ گونه صدمه روانی و جسمانی به آزمودنی ها وارد نیاورند.

9-به آزمودنی ها اطلاع بدهند که ممکن است از یافته های حاصل استفاده کنند و این یافته ها با دیگر محققان در میان گذاشته شود.با استفاده های پیش بینی نشده ای از آن ها انجام گیرد.

10-وقتی به فریب متوسل شوند که راهی جز آن ندارند.

11-مزاحمت روش های تحقیق را به حداقل ممکن برسانند.

12-قبل از تحقیق ،هر گونه سوء تفاهم احتمالی آزمودنی را برطرف کنند.

13-با حیوانات رفتاری انسانی داشته باشند و با آن ها مطابق قانون دولتی و معیارهای حرفه ای رفتار کنند.

رضایت نامه:

کار بالینی اخلاقی و شرایط و الزام های قانونی ایجاب می کند که آزمودنی ها قبل از شروع تحقیق رضایت نامه رسمی کتبی بدهند.محققان باید آزمودنی ها را از خطرات تحقیق ،ناراحتی های احتمالی ناشی از تحقیق و میزان مخفی ماندن اطلاعات با خبر کنند .محقق ،رعایت حریم خصوصی ،امنیت و حق کناره گیری آزمودنی ها را تضمین کند.

راز داری :اطلاعات و جواب ها ی شخصی افراد باید مخفی و از دسترس عموم دور بماند.معمولا به جای نام افراد از کد استفاده می شود .نتایج تحقیقات به نحوی در اختیار مردم گذاشته می شوندکه اطلاعات شخصی آزمودنی ها فاش نشود.و بالاخره روانشناسان بالینی باید قبل از افشای اطلاعات محرمانه یاهویت آزمودنی ها درنوشته ها،سخنرانی ها یا سایر رسانه ها از آزمودنی ها رضایت نامه بگیرند.

فریب:

گاهی مجبوریم هدف تحقیق یا مفهوم پاسخ های آزمودنی ها را مخفی نگه داریم.چنین فریبی فقط وقتی موجه است که تحقیق مورد نظر مهم باشد و راه دیگری جز این کار نداشته باشیم (به عبارت دیگر ارائه اطلاعات صادقانه بر داده های آزمودنی ها تاثیر سوءبگذارد.برای مثال وقتی که رفتار آزمودنی را توسط شیشه یک طرفه مشاهده می کنیم .فریب ها نباید بی جهت مورد استفاده قرار بگیرند.در صورت استفاده از فریب ،باید بسیار مراقب باشیم که آزمودنی ها احساس نکنند آن ها را گول زده ایم ،یا از آن ها سوء استفاده کرده ایم. باید به دقت به آن ها بگوییم چرا فریب لازم بوده است.ما نمی خواهیم به اعتماد میان فردی آزمودنی ها لطمه ای بزنیم ،بدیهی است که در مواقعی که قصد استفاده از فریب را داریم ،نحوه اخذ رضایت نامه اهمیت زیادی می یابد.

گزارش دادن:

چون آزمودنی ها حق دارند بدانند چرا محققان علاقه مند به مطالعه رفتارشان هستند ،گزارش تحقیق حتما باید در انتهای تحقیق چاپ شود.دلیل انجام تحقیق،اهمیت آن و نتایجش باید در اختیار آزمودنی ها گذاشته شود .در بعضی موارد به دلیل تمام نشدن تحقیق ،امکان مطرح کردن نتایج آن وجود ندارد .در این مورد می توانیم نوع نتایج مورد انتظار را با آزمودنی ها در میان بگذاریم و در صورت تمایل آنان بعد از اتمام تحقیق،نتایج را در اختیارشان بگذاریم.

عدم ارائه داده های تقلبی:

محققان حتما باید در گزارش دادن یافته های خود کمال صداقت را داشته باشند آن ها تحت هیچ شرایطی حق ندارند در یافته های خود دخل و تصرف کنند.اگر محقق مرتکب چنین عملی شود به فریبکاری متهم خواهد شد.

قضاوت یا تفسیر بالینی حتی در نازل ترین شکل آن نیز فرایندی پیچیده است؛این فرایند شامل یک محرک (نیمرخ یک آزمون مثل MMPI ) وپاسخ های یک متخصص بالینی (آیا این بیمار روان پریش است؟).خصایص متخصص بالینی و ساختارهای شناختی و جهت گیری نظری آن ها است.در عین حال ،متغیرهای وضعیتی نیز مطرح هستند .این متغیرها عبارتند از:نوع بیماران و محدودیت هایی که محیط و موقعیت بر پیش بینی ها اعمال می دارند.

روش های تحقیق در روانشناسی بالینی پارت اول