رفتارهای تکانشی چه هستند؟
تکانش و رفتار تکانشی (که گاهی رفتار تکانه ای هم نامیده می‌شود) از جمله اصطلاحات پرکاربرد در دنیای روانشناسی است. رفتارهای تکانشی در بخش‌های مختلف روانشناسی، از جمله شخصیت شناسی و نیز تحمل برای برآورده شدن خواسته‌ها مورد اشاره قرار می‌گیرند.
معنی تکانش (Impulse) این است که در یک لحظه، ناگهان به یک اقدام مشخص برانگیخته شویم.
رفتارهای تکانشی هم بر همین اساس، رفتارهایی هستند که به صورت لحظه‌ای، بدون تامل بر روی نتایج آنها و بدون تحلیل و ارزیابی دستاوردهای مثبت و منفی، انجام می‌شوند.
رفتارهای تکانشی در زبان عامه‌ی مردم به عنوان رفتار ناپخته و رفتارهای نابالغانه و رفتارهای عجولانه شناخته می‌شوند.
نمودهای رفتاری تکانشگری
صفت تکانشگری، نوعی اختلال در بازداری پاسخ، نمودهای رفتاری متفاوتی دارد. در اینجا به 5 مورد رفتار هشداردهنده در افرادی که این شاخص در آن ها خیلی بالاست اشاره می‌شود:
- نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی
- استعمال به مواد مخدر
- خشونت و رفتارهای عصبی
- قماربازی
- خوردن بیش از حد خوراکی ها
تصمیم‌گیری تکانشی یا Impulsive Decision Making
تصمیم‌گیری تکانشی یکی از رایج‌ترین و قابل درک‌ترین شکل‌های رفتار تکانشی محسوب می‌شود. به تصمیم‌گیری‌هایی که به صورت ناگهانی و بدون تحلیل و بررسی دقیق انجام می‌شوند و معمولاً فرد توضیح مشخصی برای آنها ندارد، تصمیم‌های تکانشی یا تصمیم‌های مخاطره‌آمیز می‌گویند. مثال زیر، نمونه‌ای از سبک تصمیم گیری تکانشی محسوب می‌شود:
فرض کنید یک نفر در حالی که چهار سال با فردی دوست است، بدون علت و پیشینه خاص، در یک شب تصمیم به خروج از این رابطه عاطفی بگیرد و یا اینکه کسی که حقوق خود را سه سال برای خرید خانه پس انداز کرده است، ناگهان تصمیم بگیرد آن را خرج سفری رویایی به دور دنیا کند.
شکل‌های ساده‌تر تصمیم گیری تکانشی، دعوت شما از دوست‌تان برای رفتن به رستوران است. در شرایطی که دقیقاً بعد از ارسال پیامک یا تماس گرفتن با او، از این دعوت پشیمان می‌شوید.
رفتارهای تکانشی به عنوان یک اختلال
اگر رفتارهای تکانشی در حد متعارف باشند و بر تمام زندگی یک فرد سایه نیندازند، معمولاً به عنوان یکی از صفات شخصیتی مورد توجه و تحلیل قرار می‌گیرند.
برخی مدل‌های شخصیت‌شناسی مانند مدل پنج عاملی شخصیت، رفتارهای تکانشی را به عنوان یکی از پارامترهای مورد سنجش در ارزیابی و سنجش شخصیت در نظر می‌گیرند.
اما رفتارهای تکانشی در شکل گسترده و جدی آن، به عنوان یک اختلال شخصیتی در نظر گرفته می‌شوند و به عنوان نشانه‌ای مهم از کاهش سطح سلامت انسان‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
با داشتن رفتار تکانشی شما نمی‌توانید پاسخ‌ها و واکنش‌های خود را نسبت به یک موضوع یا رفتار، مهار و کنترل کنید. اینجاست که می‌توان گفت تکانشگری نوعی اختلال در بازداری پاسخ است. گاهی از این اختلال، به عنوان اختلال کنترل تکانه نام برده می‌شود.
اختلال تکانشی یا اختلال کنترل تکانه در بسیاری از انواع اختلال‌های شخصیتی، از جمله اختلال شخصیت مرزی، اختلال دو قطبی، اختلالات مربوط به مصرف مواد مخدر و اختلال‌های متعدد دیگر مورد بحث قرار می‌گیرد.
البته باید به خاطر داشته باشیم که رفتارهای تکانشی در کودکان طبیعی‌تر محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، انتظار می‌رود که انسان‌ها با افزایش سن و رسیدن به بلوغ، کنترل بیشتری روی تکانه‌ها یا رفتارهای تکانه‌ای خود داشته باشند.
کنترل رفتارهای تکانشی به عنوان یک ویژگی شخصیتی
در مدل پنج عاملی شخصیت یکی از پنج فاکتور شخصیتی به نوروتیک بودن اختصاص پیدا کرده است.
خودِ نوروتیک بودن، شش مولفه مختلف را پوشش می‌دهد که با N1 تا N6 نام‌گذاری می‌شود. شاخص N5 در میان این شش مولفه، دقیقاً به ناتوانی در کنترل رفتارهای تکانشی می‌پردازد.
به عبارت دیگر، کسانی که نتوانند رفتارهای تکانشی خود را به خوبی کنترل کنند، امتیاز بالایی در N5 به دست می‌آورند که به معنای نکانشگر بودن آنهاست و شاخص نوروتیک بودن هم در آنها پررنگ‌تر خواهد بود.
فردی با شخصیت نوروتیک زودرنج، مغموم و افسرده، فاقد اعتماد به نفس است. او گفت و گو با غریبه ها را دشوار می‌داند، از بدشانسی‌های احتمالی نگران است؛ از تجربیات تحقیرآمیز به مدت طولانی و به شدت، رنج می‌برد. افرادی که شخصیت نوروتیک دارند، مستعد استرس هستند چرا که آستانه ذهنی آنها در تهدیدآمیز دیدن هرموقعیت، پایین است.
آنها به ویژه تمایل دارند تا بدترین سناریوها را در ذهن خود بسط دهند و فکر کنند که چطور به رویدادهای احتمالی و بعید، خواهند پرداخت؛
باید دانست بیشتر استرس این افراد از فکر کردن درباره موقعیت‌هایی که رخ نخواهند داد، ناشی می‌شود. اگرچه، افراد دیگر نیز تا اندازه‌ای همین کار را می‌کنند، اما افرادی که شخصیت نوروتیک دارند، این کار را در حد افراط و بیمارگونه انجام می‌دهند. این وجه از شخصیت تکانشگری که نوعی اختلال در بازداری پاسخ است را نشان می‌دهد.
برای شناخت شخصیت خود در تست NEO شرکت کنید.
برای شناخت اختلالات شخصیت در تست MMPI-2 شرکت کنید.