اختلال شبه جسمی
اختلال شبه جسمی دسته ای از اختلالات روانی می باشد.مشخصه اصلی اختلالات شبه جسمانی علایم و نشانه های جسمی است.در این نوع اختلال ارتباط بین ذهن و بدن نقش مهمی را ایفا می کند.در اختلالات شبه جسمانی مغز انسان پیام هایی را از راه های گوناگون ارسال می کند. پیام های ارسال شده توسط مغز بر آگاهی فرد تاثیر گذاشته و از وجود یک مشکل جدی در بدن انسان خبر می دهد.در این بیماری با مکانیسم های روانی ناشناخته ای روبه رو هستیم که این مکانیسم ها بر کارکردهای شیمی عصبی،فیزیولوژی عصبی و ایمن شناسی عصبی تغییراتی اندک و غیرقابل شناسایی وارد می کند که باعث بروز اختلالات شبه جسمی می شود.در این نوع بیماری بیش تر عملکردهای جسمی بدن مورد توجه واقع شده که تحت تاثیر اختلالی در ذهن قرار می گیرند.
افرادی که به اختلال شبه جسمی مبتلا می شوند تصور می کنند که نوعی بیماری با اختلال جسمی در آن ها وجود دارد که تاکنون تشخیص داده نشده و یا به درستی درمان نشده است.
انواع اختلال شبه جسمی
- اختلال جسمانی سازی
- اختلال تبدیلی
- اختلال خود بیمار انگاری
- اختلال بدریخت انگاری بدن
- اختلال درد
اختلال شبه جسمی چیست؟
اختلالات شبه جسمی دسته ای از اختلالات روانی می باشد.مشخصه اصلی اختلالات شبه جسمانی علایم و نشانه های جسمی است.در این نوع اختلال ارتباط بین ذهن و بدن نقش مهمی را ایفا می کند.
در اختلالات شبه جسمانی مغز انسان پیام هایی را از راه های گوناگون ارسال می کند. پیام های ارسال شده توسط مغز بر آگاهی فرد تاثیر گذاشته و از وجود یک مشکل جدی در بدن انسان خبر می دهد.در این بیماری با مکانیسم های روانی ناشناخته ای روبه رو هستیم که این مکانیسم ها بر کارکردهای شیمی عصبی،فیزیولوژی عصبی و ایمن شناسی عصبی تغییراتی اندک و غیرقابل شناسایی وارد می کند که باعث بروز اختلالات شبه جسمی می شود.در این نوع بیماری بیش تر عملکردهای جسمی بدن مورد توجه واقع شده که تحت تاثیر اختلالی در ذهن قرار می گیرند.
افرادی که به اختلالات شبه جسمی مبتلا می شوند تصور می کنند که نوعی بیماری با اختلال جسمی در آن ها وجود دارد که تاکنون تشخیص داده نشده و یا به درستی درمان نشده است.
اختلال جسمانی سازی
اختلال جسمانی سازی عبارت است از شکایات بدنی متعددی که به دستگاه عضوی بدن مربوط می شود که اثرات مخرب زیادی داشته و فرد در جستجوی درمان می باشد.در این نوع بیماری دستگاه های گوارش و اعصاب شدیدا در گیر هستند و همین عامل باعث تمایز این نوع اختلال با سایر اختلال شبه جسمی می شود.اختلال جسمانی سازی مزمن بوده و در کارکردهای شغلی و اجتماعی فرد تاثیرات منفی بر جای می گذارد.شخص مبتلا به صورت غیر طبیعی به دنبال راه های درمان وکمک های طبی است.
اختلال تبدیلی
در اختلال تبدبلی جنبه ها و کارکردهای حسی و حرکتی ارادی دارای علایم و نواقصی هستند.در اینجا هم این نوع اختلال وجود یک بیماری طبی را به ذهن تلقین می کند.علایم و نواقصی که در این نوع اختلال بر کارکردهای حسی و حرکتی ارادی تاثیر می گذارد عمدی و متاثر ازمصرف مواد و محدود به نشانه ها و علایم جنسی نیست.
اختلال تبدیلی به دلیل تعارضات وعوامل استرس زا بروزمی کند. این نوع اختلال تغییرات و تبدیل مشکل سازی را در جنبه های حسی و حرکتی بدن به وجود می آورد که ظاهرا ناشی ار اختلالات عصب شناختی می باشد. فرد به دلیل تعارضات و نیازهای روانی که دارد احساس تنش و پریشانی می کند وهمین عامل سبب می شود تغییر غیرعادی در کارکردهای بدن رخ دهد.
طبق تحقیقات انجام شده افرادی که در محیط های روستایی زندگی می کنند و افراد کم سواد و یا کم هوش و هم چنین افرادی که متعلق به گروه های پایین اجتماعی هستند بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.اختلال تبدیلی معمولا با اختلالات اضطرابی ،اختلال افسردگی اساسی و اسکیزوفرنی همراه و در ارتباط می باشد.
اختلال خود بیمار انگاری
اختلال خودبیمار انگاری اختلالی است که فرد همیشه از اینکه بیمار شود می ترسد و یا اعتقاد دارد که به یک بیماری جدی مبتلا می شود.ترس ازبیماری و یا اعتقاد به بیمار شدن به این دلیل می باشد که ممکن است شخص نشانه ها و کارکردهای بدن را به اشتاه تفسیر کند و این عامل عملکرد بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد.این گونه افراد نسبت به بیماری ها و ناراحتی های جسمی تحمل کم تری دارند.به دلیل اشتغال ذهنی که به بیماری و بیمار شدن دارند باعث می شود احساس های جسمی خود را تشدید کنند.این گونه افراد احساس های جزیی بدنی را مانند یک فشار شکمی را به درد شکم تعبیر می کنند و معتقدند که به یک بیماری جدی مبتلا شده اند که هنوزتشخیص داده نشده و یا درمان نشده است و بسیار دشوار است که آن ها را برخلاف نظر و عقیده ای که دارند قانع کرد.
اختلال بدریخت انگاری بدن
افرادی که دچار این نوع اختلال هستند تصور می کنند که نقص و یا مشکلی در ظاهر و یا چهره شان وجود دارد حتی اگر ناهنجاری کوچک و مختصری وجود داشته باشد بسیار مضطرب و پریشان شده و به صورت افراطی اظهار نگرانی می کنند که ناراحتی ها و اضطرابی که در فرد وجود دارد تاثیرات مخربی بر عملکرد فرد می گذارد.متاسفانه این گونه افراد به جای مراجعه به روان پزشک و حل مشکلشان به متخصصین پوست و جراحی پلاستیک مراجعه می کنند.این نوع اختلال بیشتر در افراد مجرد و زنان مشاهده شده و معمولا در محدوده سنی 15 تا 35 سالگی اتفاق می افتد.
اختلال درد
این اختلال می تواند در هر سنی شروع شود و با اختلالات عاطفی و اضطرابی در ارتباط باشد.از مشخصه های اصلی این اختلال وجود درد در یک یا چند ناحیه از بدن می باشد که فرد بر روی آن ها تمرکز می کند.شدت درد به اندازه ای می باشد که کانون توجه بالینی قرار می گیرد. عوامل روانشناختی در پیدایش و شدت درد نقش مهمی دارند.
اختلال تبدیلی conversion
اختلال تبدیلی نوعی آشفتگی در کارکردهای جسمی است که با مفاهیم کنونی مربوط به آناتومی و فیزیولوژی دستگاه های عصبی مرکزی یا محیطی مطابقت نمی کند. این اختلال نوعاً در زمینه استرس رخ می دهد و کژکاری قابل ملاحظه ای به بار می آورد.
اختلال تبدیلی عبارت است از یک یا چند نشانه عصبی (مثلاً فلج، کوری و پارستیزی) که با یک اختلال طبی یا عصبی شناخته شده قابل توجیه نیست. به علاوه تشخیص این اختلال ایجاب می کند که عوامل روانشناختی با شروع یا تشدید علایم ارتباط داشته باشند.
تشخیص اختلال تبدیلی مختص نشانه هایی است که بر حرکت ارادی یا کارکرد حسی تاثیر می گذارند، یعنی نشانه های عصبی که پزشک نمی تواند نشانه های عصبی مذکور را صرفاً براساس یک اختلال عصبی شناخته شده توجیه کند.
نشانه های حسی
در اختلال تبدیلی، بی حسی و پارستزی بخصوص در اندام ها شایع است.
نشانه های اختلال تبدیلی ممکن است، اندام های حسی ویژه را درگیر کند و سبب کری، کوری و دید تونلی گردد. این علایم ممکن است یک طرفه یا دوطرفه باشند ولی ارزیابی عصبی سالم بودن راههای حسی را نشان می دهد. برای مثال در کوری تبدیلی، بیمار بدون برخورد با اشیای اطرافش یا آسیب رساندن به خود راه می رود. مردمک هایش نسبت به نور واکنش نشان می دهد و پتانسیل های فراخوانده قشر مخش طبیعی است.
نشانه های حرکتی
نشانه های حرکتی مشتملند بر حرکات غیرطبیعی، اختلال در راه رفتن، ضعف و فلج، لرزش های موزون آشکار، حرکات کره ای، تیک و حرکات پرتابی نیز ممکن است مشاهده شود. کلاً هنگام توجه به این حرکات شدت آنها بیشتر می شود.
یک نوع اختلال راه رفتن در اختلال تبدیلی دیده می شود که ناایستی-بدگامی نام دارد و شامل تلوتلوخوردن، حرکات پرتابی خشن و نامنظم تنه و حرکات موجی دست ها است. چنین بیمارانی بندرت روی زمین می افتند و اگر هم بیفتند معمولاً آسیبی نمی بینند.
سایر اختلالات حرکتی شایع عبارتند از:
فلج و ضعف که ممکن است یک، دو یا هر چهار اندام را گرفتار کند، هرچند توزیع عضلات درگیر با راههای عصبی هماهنگ نیست.
تشنج های کاذب نشانه دیگری در اختلال تبدیلی است.
نشانه های روانشناختی مختلفی با اختلال تبدیلی همراه هستند مانند:
بی تفاوتی زیبا. این اصطلاح به نگرش جسورانه و نامتناسب بیمار نسبت به نشان های جدی اطلاق می شود، یعنی به نظر می رسد بیمار در این حالت نسبت به آنچه که اختلالی مهم محسوب می شود بی اعتناست. با این حال این بی اعتنایی آرام ممکن است در برخی بیماران دیده نشود.
همانند سازی: بیماران مبتلا به اختلال تبدیلی ممکن است به طور ناخودآگاه نشانه هایشان را از افراد مهم زندگیشان الگوبرداری کرده باشند. برای مثال پدر، مادر یا شخصی که اخیراً فوت کرده است، ممکن است به صورت الگویی برای اختلال تبدیلی بازماندگان درآید. در جریان واکنش سوگ بیمارگونه، بازماندگان به طور شایعی دچار علایم فرد فوت شده می شوند.
منشا اختلالات شبه جسمی چیست؟
اختلالات شبه جسمی منشا روانی دارد و به خاطر وجود برخی از فشارهای روانی، افراد درگیر به این اختلال دچار مشکلات جسمی می‌شوند و به نوعی دردهای موضعی یا فلج‌های موضعی را شامل می‌شود که هیچ منشا جسمی و بیرونی برای این بیماری نمی‌توان در نظر گرفت.
اصطلاح شبه جسمی یا سوماتوفرم از کلمه سوما به معنی بدن گرفته شده؛ اختلالات شبه جسمی گروه وسیعی از بیماری‌هایی است که نشانه‌ها و علائم جسمی مولفه‌های آن را تشکیل می‌دهد. این اختلال‌ها در برگیرنده تعاملات بسیار پیچیده‌ای میان ذهن و بدن است و مغز از راه‌هایی که هنوز به خوبی مشخص و شناخته نشده پیام‌های مختلفی را ارسال می‌کند که بر آگاهی فرد تاثیر می‌گذارد و از وجود مشکلی جدی در بدن خبر می‌دهد.
به علاوه مکانیسم‌های ناشناخته روانی یا مغزی هم وجود دارد که تغییرات جزئی یا غیرقابل شناسایی در شیمی مغز، فیزیولوژی عصبی و ایمنی‌شناسی عصبی ایجاد می‌کند و گاهی نیز ممکن است باعث ایجاد بیماری شود، در واقع معاینات جسمی و بررسی‌های آزمایشگاهی هیچ کدام نمی‌تواند داده‌های قابل ملاحظه‌ای برای اثبات شکایات بیمار فراهم کند، هر چند که با وجود این مسئله علائم بیماری وجود دارد و جدی است.
احتمال درگیری اختلال جسمانی‌سازی در زنان بیشتر است یا مردان؟
شروع اختلال جسمانی سازی در طول آن برای کل جمعیت دو دهم تا دو درصد است و در زنان پنج تا 20 برابر بیشتر از مردان به این اختلال دچار می‌شوند، اما بالاترین تخمین‌ها ممکن است ناشی از تمایل اولیه برای عدم تشخیص اختلال جسمانی سازی در بیماران مرد باشد، با این حال تشخیص جسمانی سازی در سال‌های اخیر بسیار زیاد شده است. همچنین تعداد بسیاری از جمعیت جامعه به ویژه با شروع کرونا درگیر اختلالات جسمانی سازی شده‌اند.
خصوصیات بالینی اختلالات جسمانی‌سازی
بیماران مبتلا به اختلالات جسمانی‌سازی شکایت جسمی متعدد و سابقه طبی طولانی و پیچیده‌ای دارند، البته ناراحتی روان شناختی و مشکلات بین فردی نیز در این بیماران بارز است و اضطراب و افسردگی شایع‌ترین حالت روانپزشکی در این بیماران است و تهدید به خودکشی شایع اما اقدام به خودکشی در آنها نادر است و اگر خودکشی واقع شود، اغلب همراه با سو مصرف مواد دیده می‌شود.
سابقه طبی بیماران اغلب پرحاشیه، مبهم، غیردقیق، متناقض و آشفته است و بیمار به طور کلاسیک البته نه همیشگی حکایاتش را به گونه‌ای نمایشی هیجانی، مبالغه‌آمیز و با زبانی پر آب‌وتاب بیان می‌کند. آنها ممکن است مراحل زمانی سابقه خود را هم اشتباه بردارند و نمی‌توانند به طور واضح علائم فعلی خود را از علائم قبلی تمیز دهند، بیماران مونث مبتلا به اختلال جسمانی سازی ممکن است به شکلی نمایشی و خودنما نیز لباس بپوشند و این افراد ممکن است وابسته، خودمحور و اهل تمجید و تعریف و استاد در بازی دادن دیگران به نظر بیایند.
نشانه های اختلال تبدیلی معمولاً خودبه خود برطرف می شوند گرچه احتمالاً روان درمانی حمایتی یا رفتاری رفع آنها را تسهیل می کند. در مورد بیمارانی که نسبت به موضوع روان درمانی مقاوم هستند، درمانگر ممکن است روان درمانی معطوف بر مسائل استرس و مدارا را پیشنهاد نماید.
هیپنوتیزم، داروهای ضداضطراب و تمرینات آرامش رفتاری و تمدد عضلانی در برخی موارد موثرند.
رویکردهای روان پویشی مشتملند بر، روانکاوی و روان درمانی بینش گرا که در آنها بیمار به جستجوی تعارضات درون روانی خود و نمادگری نشانه های اختلال تبدیلی می پردازد.
برای شناخت اختلالت روانشناختی و شخصیت شاسی در تست MMPI شرکت کنید.
برای تشخصی اختلال شبه جسمی در تست میلون (MCMI) شرکت کنید.