اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی یکی از شایع ترین مشکلات در بین همه جوامع است. همه ی ما تجربه ی ترس و نگرانی در یک موقعیت اجتماعی را داریم. شاید شما هم لرزش صدا و عرق کردن دست را در یک جلسه ی مهم تجربه کرده باشید. صحبت در مقابل جمع یا حضور در میان غریبه ها برای اغلب افراد راحت نیست، اما اکثر مردم قادر به انجام آن هستند.
اگر اختلال اضطراب اجتماعی داشته باشید، در چنین موقعیت هایی قادر به مدیریت استرس تان نخواهید بود. ممکن است انجام کارهایی مثل برقراری ارتباط چشمی و مکالمه های کوتاه، که به نظر دیگران ساده است، برای شما بسیار سخت باشد و از موقعیت های اجتماعی فراری باشید. این اختلال می تواند تمام ابعاد زندگی تان را تحت تاثیر قرار دهد.
اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی، نگرانی یا ترس شدید از قضاوت شدن، ارزیابی منفی یا تایید نشدن در یک موقعیت اجتماعی است. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است نگران رفتار خود، مرکز توجه بودن ، احمق به نظر رسیدن و عجیب یا حوصله سر بر بودن در موقعیت های اجتماعی باشند. به همین دلیل، اغلب از حضور در چنین موقعیت هایی خودداری می کنند و اگر مجبور به حضور در آن موقعیت ها باشند، استرس زیادی را تجربه می کنند.
اختلال اضطراب اجتماعی، اختلالی شایع است که بیش از 15 تا 25 درصد از افراد جامعه با آن درگیر هستند. این اختلال معمولا در سنین نوجوانی بروز می کند و تا بزرگسالی ادامه پیدا می کند.
اختلال اضطراب اجتماعی شدید می تواند زندگی روزمره ی فرد را مختل کند. ممکن است فرد بیمار در ارتباط با دوستان، ارتباط با خانواده و همسر، مصاحبه های شغلی و تحصیل با مشکل مواجه شود. این افراد بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به افسردگی و سوء مصرف الکل هستند.
علی رغم وجود درمان های موثر برای اختلال اضطراب اجتماعی، فقط 5 درصد این افراد برای درمان به متخصص مراجعه می کنند و اکثر آنها با این مشکل و تبعات آن زندگی می کنند.
تفاوت ترس اجتماعی و خجالتی بودن
بسیاری از افراد، به خصوص در موقعیت جدید یا هنگام روبه‌رو شدن با افراد غریبه، خجالت می‌کشند یا معذب می‌شوند ولی به محض گرم گرفتن این وضعیت برایشان قابل تحمل است و آرام می‌شوند. درمقابل، این وضعیت برای کسانی که از اختلال اضطراب اجتماعی رنج می‌برند قابل تحمل نیست و نمی‌توانند در موقعیت اجتماعی آرامش خود را حفظ کنند.
تفاوت ترس اجتماعی و خجالتی بودن
بسیاری از افراد، به خصوص در موقعیت جدید یا هنگام روبه‌رو شدن با افراد غریبه، خجالت می‌کشند یا معذب می‌شوند ولی به محض گرم گرفتن این وضعیت برایشان قابل تحمل است و آرام می‌شوند. درمقابل، این وضعیت برای کسانی که از اختلال اضطراب اجتماعی رنج می‌برند قابل تحمل نیست و نمی‌توانند در موقعیت اجتماعی آرامش خود را حفظ کنند.
باور غلط درباره اختلال اضطراب اجتماعی
در حقیقت، این باور که افراد دچار اختلال اضطراب اجتماعی به حاشیه می‌روند، اغلب ساکت هستند، تجربه‌ی اجتماعی ندارند و معمولا منزوی می‌شوند، افسانه‌ای بیش نیست. البته بعضی از افراد دچار اختلال اضطراب اجتماعی این خصوصیات را دارند اما بسیاری از بیماران تحت درمان، از نظر اجتماعی بسیار رقابت‌جو و بعضی از نوجوانان حتی در مدرسه محبوب یا ستاره‌ی تیم ورزشی هستند.
ویژگی‌های اختلال اضطراب اجتماعی
چطور این دسته از افراد که از نظر اجتماعی رقابت‌جو هستند، دچار اختلال اضطراب اجتماعی تشخیص داده شد‌ه‌اند؟ مولفه‌ای که اغلب اشتباه برداشت می‌شود، وضعیت «عملکرد» است.
افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی به شدت از طرد شدن، انتقاد، قضاوت یا مورد تایید قرار نگرفتن واهمه دارند. اگرچه ممکن است این پیامدهای به اصطلاح منفی در موقعیت‌های «اجتماعی» رخ دهد، ما در تمام محیط‌های اجتماعی نیاز به «اجرا» نداریم.
بنابراین، فرد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی تا جایی از نظر اجتماعی حرفه‌ای رفتار می‌کند که احتمال مورد تایید واقع نشدن هنگام اجرا را برای خود متصور شود (مثلا، سخنرانی، نواختن پیانو در جمع، گل زدن در مسابقه‌ی فوتبال). بدین ترتیب، فوبیای اجتماعی با خجالت کشیدن یکی نیست.
نشانه های اختلال اضطراب اجتماعی در چه موقعیت هایی بروز می کند؟
معمولا افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی نشانه های این اختلال را در شرایط زیر تجربه می کنند:
- صحبت با افراد غریبه
- صحبت در جمع
- قرارهای عاشقانه
- ارتباط چشمی با دیگران
- ورود به مکان های جدید
- مهمانی
- غذا خوردن، صحبت با تلفن و نوشتن درمقابل دیگران
- رفتن به مدرسه و محل کار
- شروع کردن مکالمه
- مرکز توجه بودن
- مورد انتقاد یا تشویق واقع شدن
- معرفی شدن به دیگران
- ملاقات با افراد مهم
اگر شما هم به اضطراب اجتماعی مبتلا باشید ممکن است تنها برخی از این موقعیت ها برای شما استرس زا باشد و با بقیه مشکلی نداشته باشید. موقعیت های مشکل زا برای افراد مختلف متفاوت اند اما غالبا ترس های زیر در بیماران اختلال اضطراب اجتماعی مشترک است:
- ترس از قضاوت شدن توسط دیگران در موقعیت های اجتماعی
- ترس از مسخره شدن و خجالت زدگی در جمع
- ترس از مرکز توجه بودن
نشانه های اختلال اضطراب اجتماعی
احساس خجالت کردن یا راحت نبودن در برخی موقعیت ها، خصوصا در کودکان، الزاما نشانه ی اختلال اضطراب اجتماعی نیست. راحت بودن در موقعیت های اجتماعی حالت های مختلفی دارد و در افراد متفاوت بسته به تجربیات گذشته و صفات شخصیتی آنها، متفاوت است. بعضی از مردم ذاتا اجتماعی تر از دیگران هستند.
نشانه های اختلال فوبیای اجتماعی، برخلاف اضطراب نرمال، زندگی روزمره ی فرد را مختل می کند. این نشانه ها معمولا در اوایل نوجوانی بروز پیدا می کنند اما ممکن است در سنین پایین تر نیز دیده شوند.
علایم فوبیای اجتماعی سه دسته هستند: علایم رفتاری ، هیجانی و جسمی
نشانه های رفتاری و هیجانی اضطراب اجتماعی
نشانه ها و علائم اختلال اضطراب اجتماعی می تواند شامل وجود طولانی مدت موارد زیر باشد:
- ترس از موقعیتی که ممکن است در آن قضاوت شوید
- نگرانی درباره تحقیر و خجالت زده کردن خودتان
- ترس شدید از تعامل با غریبه ها
- ترس از اینکه دیگران بفهمند شما عصبی هستید
- ترس از بروز نشانه های بدنی مثل قرمز شدن، لرزش صدا یا عرق کردن
- اجتناب از صحبت کردن در مقابل دیگران به دلیل ترس
- اجتناب از موقعیت هایی که ممکن است مرکز توجه باشید
- حضور در موقعیت های اجتماعی با ترس و اضطراب شدید
- مرور موقعیت های اجتماعی گذشته و تحلیل رفتار خودتان
- انتظار وقوع نتایج فاجعه آمیز برای انجام یک رفتار اشتباه در جمع
نشانه های جسمی فوبیای اجتماعی
گاهی اختلال اضطراب اجتماعی با تجربه ی علائم فیزیکی زیر همراه است:
- سرخ شدن
- ضربان قلب بالا
- لرزش
- عرق کردن
- حالت تهوع و دل پیچه
- نفس تنگی
- سرگیجه
- فراموشی
- تنش عضلانی
- تبعات اختلال اضطراب اجتماعی در زندگی
این اختلال اجازه ی زندگی راحت را به شما نمی دهد. زمان و انرژی روانی زیادی را صرف مدیریت اضطراب خود می کنید و متوجه نمی شوید دیگران چطور به راحتی چنین موقعیت هایی را پشت سر می گذارند. از بیشتر موقعیت های اجتماعی اجتناب می کنید که ممکن است منجر به ایجاد مشکلات زیر شود:
- افسردگی
- حساسیت نسبت به انتقاد
- دفاع نکردن از حق خود
- مهارت های اجتماعی پایین
- انزوا و روابط اجتماعی ضعیف
- سوء مصرف مواد مخدر و الکل
- خودکشی یا قصد آن
- علل ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی
مانند هر اختلال روانی دیگر، اضطراب اجتماعی نیز ناشی از عوامل متعدد زیستی و محیطی است. دلایل اصلی ایجاد اختلال هراس اجتماعی شامل موارد زیر است:
عوامل ژنتیکی: اگرچه دقیقا مشخص نیست این اختلال چقدر ناشی از عوامل ژنتیکی و چقدر حاصل یادگیری است، به نظر می رسد اختلال هراس اجتماعی در برخی خانواد ها شیوع بیشتری دارد.
ساختار مغزی: به نظر می رسد یک ساختار مغزی به نام آمیگدال در ایجاد این اختلال نقش دارد. افرادی که آمیگدال فعال تری دارند، واکنش شدید تری به ترس نشان می دهند که می تواند منجر به این اختلال شود.
محیط: اختلال اضطراب اجتماعی می تواند یک رفتار آموخته شده باشد. ممکن است فرد پس از یک تجربه ی اجتماعی ناخوشایند این رفتار را آموخته باشد. همچنین به نظر می رسد کودکانی که والدین کنترل گر یا عصبی دارند بیشتر به این اختلال مبتلا می شوند.
علاوه بر این دلایل، وجود عوامل متعددی ریسک ابتلا به اختلال فوبیای اجتماعی را در برخی افراد افزایش می دهد:
سابقه ی خانوادگی: اگر والدین، خواهر و یا برادر شما اختلال اضطراب اجتماعی دارند، شما بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این اختلال هستید.
تجربیات منفی: کودکانی که تجربه ی مسخره شدن، زورگویی، طرد شدن، توهین و تحقیر از طرف اطرافیان به خصوص والدین خود را دارند و افرادی که در طول زندگی خود اتفاقات منفی مثل درگیری های خانوادگی و سوء استفاده را تجربه کرده اند، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی هستند.
ویژگی های ذاتی: کودکان خجالتی، گوشه گیر و آرام در مواجهه با موقعیت های جدید، به احتمال بیشتر دچار اضطراب اجتماعی می شوند.
موقعیت های اجتماعی جدید: نشانه های اضطراب اجتماعی معمولا در سال های نوجوانی ظاهر می شوند اما ممکن است این نشانه ها بر اثر آشنایی با افراد جدید، سخنرانی در جمع، یا یک ارائه ی شغلی مهم نیز برای اولین بار بروز کنند.
داشتن ظاهر یا شرایطی که جلب توجه می کند: مثلا بد شکلی چهره، لکنت زبان یا لرزش اعضای بدن می تواند در برخی افراد منجر به بروز اختلال اضطراب اجتماعی شود.
درمان اختلال اضطراب اجتماعی
مهم‌ترین ویژگی هر روش درمان موفق، آموزش روانی است. به محض این که فرد مبتلا و اعضای خانواده یا شریک او نسبت به چرخه‌ی اجتناب-تقویت آگاه شوند، درمان شناختی رفتاری، روشی شاهدمحور برای معالجه‌ی اختلال اضطراب اجتماعی است.
درمان شناختی رفتاری به بیماران یاد می‌دهد علت احساس اضطراب چیست و ابزارهایی برای کنترل اضطراب ارائه می‌کند.
بیمار به واسطه‌ی تمرین‌های مدیتیشن و مراقبه، نقش‌آفرینی و تمرین مهارت‌های اجتماعی با مهارت‌های مفید آشنا می‌شود. فرد به صورت نظام‌مند در معرض موقعیت‌هایی که از آن واهمه دارد قرار می‌گیرد و توانایی روبه‌رو شدن با ترس‌های خود را به دست می‌آورد.
در عین حال فرد بیمار، از طریق بازسازی شناختی با الگوهای فکری منفی خود، که باعث ایجاد اضطراب می‌شود، آشنا خواهد شد.