عزت نفس چیست؟
عزت نفس چیست؟
عزت نفس یا Self-Esteem که به آن احترام به خود هم میگویند، احساس ذهنی شما از ارزش کلی وجودتان است. این احساس درونی نحوه ارزشگذاری و درک شما را از خودتان نشان میدهد.
درواقع اگر بخواهیم بگوییم «عزت نفس یعنی چه» باید آن را مشابه احترام به خود بدانیم که در اصل سطح اعتماد شما به تواناییها و ویژگیهایتان را توصیف میکند.
اگر این حس به صورت سالم وجود داشته باشد، منجر به انگیزه، رفاه ذهنی و افزایش کیفیت کلی زندگی شما میشود. عناصر کلیدی عزت نفس عبارتند از:
- هویت
- حس تعلق
- اعتماد بهنفس
- احساس امنیت
- احساس شایستگی
گستره عزت نفس
طبیعی است که برخی روزها احساس بهتری نسبت به خود داشته باشید، اما میخواهید عزت نفس کلی خود را در محدوده سالمی نگه دارید. در ادامه به انواع مختلف عزت نفس اشاره میکنیم:
عزت نفس بیش از حد: احساس برتر بودن نسبت به دیگران. افرادی که عزت نفس بالایی دارند اغلب مغرور و خودخواه هستند و احساس حق به جانب دارند. آنها تمایل دارند نقاط ضعف خود را نادیده بگیرند و دیگران را مورد انتقاد قرار دهند.
عزت نفس پایین: احساس پایینتر بودن نسبت به دیگران. افرادی که عزت نفس پایینی دارند، ارزش نظرات دیگران را بالاتر از نظرات خود میدانند. پذیرش تعریف و تمجید برایشان دشوار است، زیرا آنها تمایل دارند روی نقاط ضعف درک شده خود تمرکز کنند تا داراییهایشان. آنها اغلب از شکست میترسند و معتقدند که همه افراد دیگر از آنها بهتر هستند.
عزت نفس سالم: داشتن دیدگاهی دقیق و متعادل نسبت به خود. افرادی که عزت نفس سالمی دارند، تواناییها و نقصهایشان، نقاط قوت و ضعفشان را میشناسند و میپذیرند. آنها انتظارات واقعبینانهای از خود و دیگران دارند.
نشانههای عزت نفس پایین
نتیجهگیریهای منفی پیشفرض: بدون هیچ مدرکی، نتیجهگیریهای منفی در مورد خودتان یا موقعیتها میکنید.
بزرگنمایی منفی: اشتباهات یا ضعفهای خود را بزرگ میکنید و آنها را مهمتر از آنچه هستند نشان میدهید.
کوچکنمایی مثبت: دستاوردها یا ویژگیهای مثبت خود را کوچک میکنید یا آنها را انکار میکنید.
سرزنش خود: خودتان را به جای عوامل خارجی برای اشتباهات یا شکستها سرزنش میکنید.
برچسب زدن به خود: به خود برچسبهای منفی میزنید، مانند “بیارزش” یا “شکستخورده”.
مقایسه خود با دیگران: دائماً خود را با دیگران مقایسه میکنید و احساس میکنید از آنها کمتر هستید.
ترس از شکست: از امتحان کردن چیزهای جدید یا به چالش کشیدن خود اجتناب میکنید زیرا از شکست میترسید.
ترس از موفقیت: از موفقیت میترسید زیرا نگران این هستید که چگونه این امر بر روابط یا حس خودتان تاثیر میگذارد.
انزوا: از موقعیتهای اجتماعی اجتناب میکنید زیرا از قضاوت یا طرد شدن میترسید.
وابستگی به دیگران: برای احساس خوب نیاز به تایید و پذیرش مداوم از سوی دیگران دارید.
تلاش برای کمالگرایی: استانداردهای غیرواقعی برای خود تعیین میکنید و هرگز احساس رضایت از دستاوردهای خود ندارید.
نشانههای عزت نفس سالم
- در بیان نیازها و عقاید قاطع هستید.
- به توانایی خود برای تصمیم گیری اعتماد دارید.
- قادر به ایجاد روابط امن و صادقانه هستید و روابط ناسالم را کنار میگذارید.
- در انتظارات واقع بین هستید و نسبت به خود یا دیگران بیش از حد انتقاد نمیکنید.
- انعطافپذیرتر هستید و میتوانید استرس و موانع را بهتر تحمل کنید.
عواقب عزت نفس پایین
عزت نفس پایین تصمیم گیری را دشوار میکند. اگر عزت نفس شما پایین باشد، بیش از حد به تایید دیگران وابسته میشوید. با کمبود اعتماد به نفس، از ریسک کردن اجتناب میکنید زیرا از شکست میترسید. شما به طور کلی انتظار عدم موفقیت دارید و هنگام اشتباه کردن بیش از حد خود را مورد انتقاد قرار میدهید. اغلب خود را پایین میآورید و تمایل دارید تعریف و تمجیدی که دریافت میکنید را نادیده بگیرید. داشتن دیدگاه منفی نسبت به خود، احتمال داشتن روابط ناسالم با دیگران را افزایش میدهد.
عوامل موثر بر عزت نفس
عزت نفس انسان تحت تاثیر عوامل گوناگونی شکل میگیرد و در طول زندگی دچار تغییر میشود. این عوامل میتوانند فردی، خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی باشند. شناخت این عوامل نقش مهمی در تقویت عزت نفس و سلامت روان افراد دارد.
1. خانواده
خانواده نخستین و مهمترین محیط شکلگیری عزت نفس است. شیوهٔ رفتار والدین، میزان محبت، تشویق یا سرزنش کودک تاثیر مستقیمی بر تصویر ذهنی فرد از خود دارد. والدینی که به فرزندان خود احترام میگذارند، به آنها اعتماد میکنند و اشتباهاتشان را با آرامش اصلاح میکنند، زمینهٔ شکلگیری عزت نفس سالم را فراهم میسازند. در مقابل، تحقیر، مقایسه و بیتوجهی میتواند باعث کاهش عزت نفس شود.
2. تجارب دوران کودکی
تجربههای مثبت یا منفی دوران کودکی نقش اساسی در عزت نفس دارند. موفقیتها، شکستها، تشویق معلمان، یا تجربهٔ طرد شدن از سوی همسالان میتواند نگرش فرد نسبت به خودش را شکل دهد. کودکانی که احساس امنیت و پذیرش را تجربه میکنند، معمولاً عزت نفس بالاتری دارند.
3. محیط آموزشی و مدرسه
مدرسه یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی تاثیرگذار بر عزت نفس است. رفتار معلمان، نحوهٔ ارزشیابی دانشآموزان و فضای رقابتی یا حمایتی مدرسه میتواند عزت نفس را تقویت یا تضعیف کند. تشویق تلاشها به جای تمرکز صرف بر نمره، نقش مهمی در افزایش عزت نفس دانشآموزان دارد.
4. روابط اجتماعی
روابط با دوستان، همکاران و اطرافیان تاثیر زیادی بر عزت نفس دارد. پذیرش اجتماعی، احترام متقابل و حمایت عاطفی باعث تقویت عزت نفس میشود، در حالی که طرد اجتماعی، تمسخر و قضاوتهای منفی میتواند احساس بیارزشی را در فرد ایجاد کند.
5. فرهنگ و جامعه
ارزشها، باورها و معیارهای فرهنگی جامعه نیز بر عزت نفس اثرگذارند. جامعهای که موفقیت را فقط در ظاهر، ثروت یا موقعیت اجتماعی میبیند، ممکن است باعث شود افراد خود را با دیگران مقایسه کرده و دچار کاهش عزت نفس شوند. رسانهها و شبکههای اجتماعی نیز نقش مهمی در این زمینه دارند.
6. گفتوگوی درونی فرد
نحوهٔ صحبت کردن فرد با خودش یکی از عوامل مهم در عزت نفس است. افکار منفی، خودسرزنشی و تمرکز بر ضعفها میتواند عزت نفس را کاهش دهد، در حالی که گفتوگوی درونی مثبت و پذیرش اشتباهات به رشد عزت نفس کمک میکند.
7. موفقیتها و شکستها
تجربهٔ موفقیتها باعث افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس میشود، اما نحوهٔ برخورد با شکستها اهمیت بیشتری دارد. افرادی که شکست را فرصتی برای یادگیری میدانند، عزت نفس پایدارتری دارند.
اهمیت Self-Esteem
همانطور که در معنی عزت نفس آمده این احساس ضمن ایجاد باور درست در خصوص توانمندیهای شما بر فرآیند تصمیمگیری، روابط، سلامت عاطفی و رفاه کلی اثر میگذارد.
از طرفی نقش مهمی در ایجاد انگیزه دارد، زیرا افرادی که بتوانند نگاه سالم و مثبتی به خود داشته باشند بهتر توانمندیهای خود را درک کرده و برای مقابله با چالشهای زندگی آمادهتر خواهند بود.
عوامل موثر بر شکلگیری آن
- سن
- ژنتیک
- بیماری
- الگوهای فکری
- تبعیض ناشی از نژادپرستی
- وضعیت اجتماعی و اقتصادی
معنی عزت نفس سالم
این احساس همچون یک انگیزه قوی برای رسیدن به اهدافتان به شما کمک میکند. زیرا در ذهن خود به این باور میرسید که قادر به انجام هر آنچه که میخواهید، هستید. از همینرو میتوانید در روابط خود مرزهای مشخصی ایجاد کنید.
موارد زیر برای تشخیص اینکه عزت نفس سالمی دارید یا خیر به شما کمک میکنند:
- نگرش مثبت به زندگی
- احساس برابری با دیگران
- احساس اطمینان همیشگی
- توانایی نه گفتن در هر موضوعی
- بیان راحت نیازهای خود بدون خجالت
- شناخت نقاط قوت یا ضعف خود و پذیرش آنها
اصلیترین ویژگی عزت نفس سالم چیست؟
- مهارتهای خود را به خوبی میشناسند.
- از خود انتظارات مناسب و واقعبینانه دارند.
- در ایجاد و حفظ رابطه سالم با دیگران توانمند هستند.
- نیازهای خود را به خوبی میشناسند و میتوانند آنها را بیان کنند.
راههای تقویت عزت نفس
- از افکار منفی خود آگاه باشید. افکار تحریف شدهای که ارزش شما را تحت تاثیر میگذارد شناسایی کنید.
- الگوهای تفکر منفی را به چالش بکشید. وقتی متوجه شدید افکار منفی ذهن شما را احاطه کرده آن را جایگزین افکار واقعی و مثبت کنید.
- خودگویی مثبت داشته باشید. در مورد خودتان جملات تاکیدی مثبت به کار ببرید. (بهعنوان مثال: من توانایی انجام هر کاری را دارم)
- شفقت به خود را تمرین کنید. خودتان را به خاطر اشتباهات گذشته ببخشید و با پذیرش تمامی ابعاد وجودتان به سمت جلو حرکت کنید.
- فعالیت مورد علاقه خود را انجام دهید. حداقل 10 دقیقه در روز را برای خود وقت بگذارید.
- انجام کارهای جدید را تجربه کنید. قبول مسئولیتپذیری جدید و انجام کارهای داوطلبانه حتی در صورت عدم موفقیت باعث شناخت نقاط قوت و ضعف شما میشود.
- از مقایسه کردن دست بردارید. تحت هیچ شرایطی خود را با دیگران مقایسه نکنید.
- جسور و قاطع باشید. ضمن احترام گذاشتن به نظرات و اعتقادات دیگران همین انتظار را از آنها نسبت به نظرات خود داشته باشید.
- فعالیت بدنی منظم داشته باشید. هورمون اندورفین (هورمون شادی) با ورزش ترشح میشود که نقش مهمی در افزایش عزت نفس دارد.
- حس گناهکار بودن را از خود دور کنید. از اینکه فکر کنید باعث ناراحتی و آزار دیگران هستید، دست بردارید.