طرحواره نقص و شرم

آیا احساس بی‌ارزشی می‌کنید؟ آیا خودتان را پایین‌تر از دیگران به حساب می‌آورید؟ آیا فکر می‌کنید اگر دیگران خود حقیقی‌تان را بشناسند، شما را ترک می‌کنند؟ آیا اطرافیانتان را افرادی تشکیل داده‌اند که انتقادگرند؟ آیا وقتی فردی از شما تعریف و تمجید می‌کند، پذیرش حرف‌های او برایتان سخت است؟ آیا بیشتر به ویژگی‌های منفی خود توجه می‌کنید و ویژگی‌های مثبت خود را با وجود آنکه مورد توجه دیگران است، کم ارزش می‌دانید؟ آیا احساس شرمندگی همواره با شما همراه می‌باشد؟

طرحواره نقص و شرم چیست؟

اگر بعضی از نشانه‌های بالا را دارید، شما دچار طرحواره نقص و شرم هستید و باید به‌فکر درمان خود باشید. اما طرحواره به چه معنا است؟

عینکی که در دوران کودکی بر چشم فرد گذاشته می‌شود، نوع نگاه او را به خود، دیگران و دنیا تعیین می‌کند. در دنیای روانشناسی به عینک‌هایی که فرد بر روی چشم می‌گذارد، طرحواره می‌گویند. طرحواره‌ها برای آن شکل می‌گیرند که فرد بتواند در محیطی قابل پیش‌بینی زندگی کند.

مثلا وقتی کودکی در خانواده‌ای با ویژگی‌های خاصی رشد می‌کند، الگویی در ذهن او شکل می‌گیرد و بر اساس آنها، او رفتارهای دیگران و محیط اطراف خود را در آینده پیش‌بینی می‌کند و در مقابل آنها رفتار مناسبی که به بقای بیشتر او کمک می‌کند، در پیش می‌گیرد.

مثلا کودکی را تصور کنید که همواره در معرض انتقاد و سرزنش والدین خود بوده است. او والدینی داشته است که هیچ مقدار از تلاش، آنها را راضی نمی‌کرده است. چنین فردی در بزرگسالی نیز انتظار دارد اطرافیان با او به همان طریق برخورد کنند. بنابراین افرادی که از او تعریف و تمجید می‌کنند به‌نظر او افراد صادق و واقعی نمی‌باشند. او باور دارد دیگران وقتی از او تعریف می‌کنند، یا با او تعارف می‌کنند و یا آنکه او را به اندازه کافی نشناخته‌اند و زمانی که او را بشناسند آنوقت دیگر از او تعریف و تمجید نخواهند کرد.

اگرچه الگوها یا طرحواره‌های انسان، مثبت نیز می‌تواند باشد؛ ولکن در روانشناسی تاکید بر طرحواره‌های منفی است که به آن تله نیز می‌گویند. در حدود 18 نوع تله روانشناسی تاکنون کشف شده است که می‌تواند بیش از این نیز باشد. طرحواره‌ها یا تله‌ها ویژگی‌های مشترکی دارند که در همه انواع آن وجود دارد.

علت شکل گیری تله نقص و شرم چیست؟

ممکن است یکی از اعضا خانواده سخت انتقادگر و بد دهن بوده یا شدیدا کسی را مواخذه می کرده و رفتارها،
گفتارها و ظاهر شما حتی یک لحظه هم از ترکش انتقاد ها در امان نبوده است.
والدین مدام شما را ناامید و سرخورده می کردند.
از طرف پدر یا مادرتان یا هر دو طرد شده اید و والدینتان محبتشان را از شما دریغ کرده اند.
در خانواده تمام اشتباهات بر گردن شما انداخته می شود.
یکی از اعضا خانواده از نظر جسمی و جنسی یا عاطفی با شما بد رفتاری کرده باشد.
والدین دائم به شما می گفته اند که تو بی ارزش و نالایق هستی و به درد هیچ کاری نمی خوری.
بارها با برادران و خواهران خود مقایسه شدید و والدینتان آنها را به شما ترجیح داده اند.

نتیجه شکل گیری تله نقص و شرم چیست؟

بیشترین احساسی که با تله زندگی نقص و شرم حاصل می شود، شرمساری است.
همان احساسی که به محض برملا شدن عیب ها و ایرادات بروز پیدا می کند.
بنابراین از آنجا که حس شرمساری دردناک و تحمل ناپذیر است دست به هر کاری می زنید تا احساس شرمساری نکنید.
هر کدام از بیمارانی که در تله زندگی نقص و شرم گرفتار شده اند، به شکل خاصی با این تله برخورد می کنند.
برخی از آنها اعتماد به نفسشان را از دست می دهند و برخی دیگر چنان رفتار می کنند که انگار اصلا دچار این تله زندگی نشده اند و ظاهری عالی قوی دارند ولی این فقط ظاهر قضیه است.

تاثیر طرحواره نقص و شرم بر روابط فردی چیست؟

طبیعتاً، صدمه وارد شده به کودک آسیب پذیر به نیازهای برآورده نشده اش و در نتیجه به طرحواره یا تله زندگی ناسازگار غالبش بستگی دارد.
اگر کودک آسیب دیده دوران کودکی مدام تحقیر شدن و بی توجهی را تجربه کرده باشد، احتمال آنکه در بزرگسالی به این تله مبتلا شود بسیار زیاد می شود.
انواع دیگر ذهنیت کودک آسیب پذیر (به طور مثال، کودک محروم، کودک ناقص، کودک گمشده) انعکاس دهنده تله زندگی نقص و شرم است. درواقع، بیشتر تله های زندگی بخشی از ذهنیت کودک آسیب پذیر است.
تداوم این تله زندگی هم به صورت رفتاری و هم به صورت شناختی صورت می گیرد.
طرحواره ها رفتارهایی را به وجود می آورد که به خود طرحواره آسیبی نمی رسانند.
برای مثال زن جوانی که در تله زندگی نقص و شرم است، افکار یا رفتارهایش مطابق این تله است. در یک مهمانی او ممکن است چنین افکاری داشته باشد: هیچ کس مرا دوست ندارد. اگر مردم مرا واقعا بشناسند از من دوری می کنند.

نقش طرحواره نقص و شرم در روابط

وقتی کسی طرحواره‌ی نقص و شرم دارد علاقه‌ی چندانی به دیدن یار خود ندارد.
روابط فردی که طرحواره‌ی نقص و شرم دارد معمولاً کوتاه‌مدت و شورانگیز است.
ممکن است به صورت همزمان با چند نفر در رابطه باشد.
ممکن است جذب کسانی شود که او را موردتحقیر قرار می‌دهند و با او بدرفتاری می‌کنند.
گاهی کسی که طرحواره نقص و شرم دارد به دنبال زیباترین‌ها و بهترین‌ها می‌رود. در برخی موارد ممکن است
کسی را انتخاب کند که وقت کمی برای با او بودن دارد. مثلاً به صورت دائم در مسافرت است.

نشانه‌های طرحواره نقص و شرم

برخی از نشانه‌های افرادی که دچار تله نقص شرم هستند را در زیر آورده‌ایم، توجه داشته باشید لازم نیست همه این نشانه‌ها در شما وجود داشته باشد و از طرف دیگر هرکس یکی از این نشانه‌ها را داشته باشد لزوما دچار طرح واره نقص شرم نیست. پس در این زمینه حتما با مشاور صحبت کنید:

آنها همیشه خودشان را پایین‌تر از هر چیز و هر کسی می‌دانند ممکن است این جملات را از آن‌ها زیاد بشنوید: مال از ما بهترونه، ما کی این چیزا رو داریم؟ به درد ما بدبخت بیچاره‌ها نمیخوره، مارو آدم حساب نمی‌کنن و …
چیزهای خوب را حق دیگران می‌دانند، غذای خوب، لباس خوب، جای راحت همه و همه متعلق به دیگران هستند و آنها لایقش نیستند.
اگر آنها را تحقیر کنند، فرد تحقیرکننده را مقصر نمی‌دانند و خودشان را مقصر می‌دانند. این افراد جذب افراد به شدت انتقادگر می‌شوند. مثلا همسر یا شریک عاطفی‌شان به آنها می‌گوید چه لباس زشتی، تو خیلی احمق هستی، چاق هستی، بی‌سواد هستی و … . او مشکلی با هیچ کدام از این توهین‌ها ندارد و معتقد است همین که کسی حاضر است با آنها بماند جای شکر دارد!
برعکس موارد بالا، برخی از این افراد از روش جبران استفاده می‌کنند، با افرادی پایین‌تر از خودشان وارد رابطه می‌شوند تا مدام آنها را تحقیر کنند و از آنها انتقاد کنند. آنها را با خودشان مقایسه می‌کنند و با تحقیرشان احساس برتری را تجربه می‌کنند.
بر خی از این افراد با کوچک‌ترین انتقادی آنقدر خشمگین می‌شوند که ممکن است رابطه را تمام کنند. یا حتی در یک بحث ساده روزمره اگر مخالف آنها باشید آشفته می‌شوند. مثلا وقتی از فیلمی تعریف می‌کنند و شما می‌گویید با این نظر مخالف هستم عصبی می‌شوند.
دسته‌ای از این افراد به سمت جبران های افراطی در یک زمینه خاص می‌روند، مثل تحصیلات، ورزش، عمل‌های زیبایی و … و مدام از آن استفاده می‌کنند، مثلا می‌گویند من فلان مدرک را گرفته‌ام فلان تحصیلات را دارم تو چی؟ یا بعد از انجام کلی بوتاکس و تزریق ژل افرادی که روی صورت‌شان چروک دارند را مسخره می‌کنند.

درمان طرحواره نقص شرم

درمانگر باید به این افراد کمک کند که خود را لایق عشق و احترام بدانند. باید با نقص‌های واقعی‌شان آشنا شوند و نقاط قوت خود را بشناسند و از آنها استفاده کنند. در دوره‌های بعدی درمان درمانگر کمک می‌کند نقص‌های قابل تغییر مراجع بهبود پیدا کنند و بپذیرند نقص‌هایی که قابل تغییر نیست از ارزش آنها کم نمی‌کند. بنابراین اگر با خواندن این مقاله احساس می‌کنید نیاز دارید با مشاور صحبت کنید فرصت را از دست ندهید. اما قبل از آن چند روش ساده که بتوانید با طرحواره نقص شرم مقابله کنید برایتان توضیح داده‌ایم:

چند روش ساده مقابله با طرحواره نقص شرم
اولین کاری که باید بکنید این است که هر طور شده یک لیست از نقاط قوت خود بنویسید. سعی کنید هرطور شده این لیست را به 20 مورد برسانید. اگر نتوانستید آن را تکمیل کنید حتما از اطرافین‌تان کمک بگیرید.
شما پر از افکاری هستید که مدام در گوش‌تان یادآوری می‌کنند بد هستید. یک کارت کوچک با هر سلیقه‌ای که خودتان دارید درست کنید و روی آن بنویسید احساس می‌کنم از همه کمتر و بدتر هستم اما می‌دانم این احساس واقعی نیست و طرحواره‌ام باعث آن شده است. من دوست‌داشتنی و با ارزش هستم و هیچ چیز نمی‌تواند این را از من بگیرد. کارت را در کیف پول‌تان بگذارید و اجازه دهید جلوی چشم‌تان باشد.
همان طور که توضیح دادیم افرادی که از روش جبران افراطی برای مقابله با طرحواره نقص شرم استفاده می‌کنند به شدت به دیگران انتقاد می‌کنند، اگر چنین ویژگی را در خود سراغ دارید باید تمرین کنید آن را کنار بگذارید زیرا این کار به طرحواره شما قدرت می‌دهد.
از یک نفر که او را قبول دارید، دوستش دارید و اعتماد دارید که شما رو بدون قضاوت دوست دارد بخواهید از شما انتقاد کند، لازم نیست به انتقادات او جواب بدهید فقط آنها را یادداشت کنید و واقع‌بینانه در موردشان فکر کنید زیرا طرحواره شما تا به حال اجازه نداده نقاط ضعف‌تان را بشناسید.
افرادی که شما را تحقیر می‌کنند و به شما توهین می‌کنند برایتان آزاردهنده نیستند و حتی ممکن است جذب آنها شوید. این افراد طرحواره شما را قدرتمندتر می‌کند. باید شروع کنید به تدریج از آنها فاصله بگیرید.