شکل گیری هویت در نوجوانان
دوره نوجوانی از مهم ترین و حساس ترین دوره های زندگی انسان به شمار می رود; زیرا در این دوره نوجوان به دنبال یافتن هویت خویش، در مسیر شکل دادن به شخصیتی متکی به خود گام برمی دارد. سوالات متعددی نیز در ذهن نوجوان نقش می بندد که چنانچه نتواند پاسخی مناسب برای آن ها بیابد، چه بسا ممکن است شخصیتی متزلزل و احیاناً دوگانه پیدا کند. بنابراین، شناخت جنبه های مهم جسمانی، روانی، اجتماعی، عقلانی و اخلاقی نوجوانان این توانایی را به نوجوان و اطرافیان او می دهد تا شیوه صحیح برخورد با تغییرات جسمی ـ روانی به وجود آمده را بدانند و تا حدی از بروز ناسازگاری های خاص این دوران جلوگیری نمایند
دوره نوجوانی هم زمان است با دوره بلوغ; یکی از بحرانی ترین دوره های زندگی. در دروه بلوغ، تغییرات گوناگونی در ابعاد شخصیتی نوجوان رخ می دهد که هر کدام به نوعی می تواند بر او اثر بگذارد و حتی گاهی شخصیّت او را دگرگون سازد.
آغاز شکلی از خود مداری در دوران نوجوانی
در دوران نوجوانی شکلی از خود مداری آغاز می شود و در نوع زندگی بزرگسالی هم بروز می کند، با توجه به اینکه فکر و نظر نوجوان خود مدار است و خواهان تغییر دنیای پیرامون خودش است، اعتقاد و فکر خود را بسیار صحیح هم می داند.
خود مداری مفهومی است که به خود خواهی نزدیک است، اما در واقع این دو مفهوم متفاوتند، فرد خود مدار دنیا و محیط اطراف را فقط از دید خود نگاه می کند و بر این باور است که دیگران هم همان عقاید را دارند، در حقیقت تمایزی بین نظر خود و دیگران قائل نیست.
این ویژگی شخصیتی از ابتدای تولد شکل می گیرد و در پایان هر مقطعی به دلیل کسب تجربه هایی که کودکان انجام می دهند، شدت آن کاهش پیدا کرده و نوع آن تغییر می کند، اما به هر حال این امر تا پایان عمر با افراد وجود دارد.
تفاوت خودخواه و خودمدار: خودمداری نا آگاهانه است و خودخواهی با آگاهی است.
نقش والدین در هویت یابی فرزندان
والدین نیز درچگونگی شکل گیری هویت نوجوانان تاثیر زیادی دارند. کودکانی که ازخود درک سالمی دارند، از والدینی برخوردارند که حمایت عاطفی وآزادی کاوش کردن برای آنها تامین می کنند. همین طور، در در ضورتی که خانواده "پایگاه امنی" باشد که نوجوانان بتوانند با اطمینان از این پایگاه به سوی دنیای بزرگتر پیش بروند، رشد هویت تقویت می شود.
نوجوانانی که احساس می کنند به والدینشان دلبسته هستند، اما در عین حال آزادند تا عقاید خودشان را بیان کنند، هویت کسب کرده ویادر حالت وقفه هویت هستند. نوجوانانی که از هویت تسلیم طلب برخوردارند، معمولاً روابطی صمیمی باوالدین دارند، اما از فرصت جدا شدن سالم بی بهره اند، ونوجوانانی که دچار پراکندگی هویت هستند، از کمترین رابطه صمیمانه وارتباط آزاد درخانواده خبر می دهند.
مدرسه نیز یکی از عوامل موثر برنحوه شکل گیری هویت است. موفقیت تحصیلی درطول سالهای مدرسه وقبول شدن بعدی نوجوانان دردانشگاه، راههای زندگی آینده او راهموارتر می سازد وازنظرهویت حرفه ای نیز اطمینان بیشتری برای او ایجاد می کند. همچنین تحصیلات مدرسه ای ودانشگاه معمولاً اطلاعاتی را در اختیار نوجوانان قرار می دهدکه برای شکل گیری هویت آنان مفیداست، الگو برداری ازسایر دانش آموزان و دانشجویان نیز تااندازه ای در رشد هویت نوجوان موثر است.
علاوه بر مواردبالا عوامل دیگری مانندعوامل شناختی، رفتار خودنوجوان، گفتگو درجریان تعارضات با بزرگسالان، وخیال پردازی نوجوانان نیزدر چگونگی رشد هویت نوجوان تاثیر دارد.
شکل گیری هویت در نوجوانی
خودشناسی
در اولین قدم برای رسیدن به یک هویت مطلوب می‌بایست زمانی را به‌دقت صرف خودشناسی کنید. سعی کنید ارزش‌ها و موضوعاتی که برایتان اهمیت دارد را پیدا کنید و همین‌طور علایق‌تان را مشخص کنید. هنگامی‌که بدانید در زندگی به دنبال چه ارزش‌ها و اهدافی حرکت می‌کنید، مسیر دستیابی به هویت را تا حد زیادی به جلو برده‌اید.
جست‌وجو یا کنجکاوی
برای رسیدن به یک هویت مشخص شما باید بتوانید ارزش‌ها و رفتارهای مختلفی را امتحان کنید و نظرات بسیاری را بشنوید. به عبارتی هرچه دامنه اطلاعاتی که در آنها به دنبال هویت خود می‌گردید وسیع‌تر باشد خواهید توانست هویت قوی‌تری را در خود شکل بدهید. به همین خاطر سعی کنید تا راجع به هر موضوعی نظرات آدم‌های مختلف را بشنوید و در صورت امکان تجربه کسب کنید تا بهتر بتوانید موضوعات مختلف را قضاوت کرده و راجع به آنها به دیدگاه مشخصی دست پیدا کنید.
محیط اجتماعی غنی
اگر جست‌وجو یکی از عوامل تاثیرگذار در دستیابی به هویت باشد، پس می‌توان گفت هرچقدر محیط اجتماعی اطراف‌تان غنی‌تر باشد، بهتر می‌توانید هویت خود را شکل دهید. محیط اجتماعی به این معناست که شما می‌توانید از افکار گوناگونی بهره‌مند شوید و این به رشد هویت کمک می‌کند.
اما محیط اجتماعی می‌تواند در دستیابی شما به یک هویت مشخص موانعی را نیز ایجاد کند. اگر محیط‌تان به‌گونه‌ای باشد که همه به یک شکل فکر می‌کنند و یا اجازه رفتار به گونه دیگری را ندارند، این موضوع می‌تواند مشکلاتی را برای شما ایجاد نماید. زیرا این به معنای آن است که شما هم نمی‌توانید جور دیگری فکر کنید یا ایده‌های دیگری را بشنوید. به همین خاطر بهتر است در چنین شرایطی با مطالعه، استفاده از فضای مجازی یا هر راه دیگری که به نظرتان می‌رسد برای آشنایی با باورهای دیگر تلاش کنید.
تفاوت‌های فردی دوران پیش‌نوجوانی
تفاوت‌های فردی اغلب به‌عنوان زیر‌مجموعه‌ای از حوزۀ «توسعۀ شخصیت» مورد مطالعه قرار گرفته است. روان‌شناسان داده‌های فراوانی دربارۀ تفاوت‌های شخصیتی افراد گردآوری کرده‌اند. مثلا تفاوت‌های فردی در ویژگی‌های شخصیتیِ آزمون «پنج عامل بزرگ شخصیت» (Big Five)
(آزمون شخصیت شناسی معروفی که 5 ویژگی شخصیتی اصلی را تعیین می‌کند)، اولین بار در دوران پیش‌نوجوانی ظهور می‌کنند. برای ارزیابی 5 بعد شخصیتی در تست شخصیت نئو شرکت کنید.
1. وظیفه‌شناسی
آیا فرزند شما در دوران پیش‌نوجوانی از خود مسئولیت پذیری یا سخت کوشی نشان می‌دهد؟ آیا او وقت‌شناس است یا همیشه دیر حاضر می‌شود؟ آیا او تکالیف مدرسه را بدون امر‌و‌نهی شما انجام می‌دهد؟
2. سازگاری
آیا فرزند شما در دوران پیش‌نوجوانی روابط اجتماعی مناسبی دارد؟ آیا در کنار او بودن برای دیگران لذت‌بخش است؟ خون‌گرم و دلسوز است؟ با دیگران همکاری و یاریگری دارد؟
3. استقبال از تجربه
آیا فرزند شما در دوران پیش نوجوانی خیال پردازی می‌کند؟ آیا خلاقیت بالایی دارد؟ آیا منعطف، کنجکاو یا ماجرا‌جو است؟ آیا فرزند شما گوش‌دادن به موسیقی جدید، آموختن چیزهای جدید، خوردن غذا‌های جدید یا رفتن به مکان‌های جدید را دوست دارد؟ آیا او از تنوع روزانه در زندگی استقبال می‌کند و در پیِ چیزهای تازه است؟
4. روان رنجوری
آیا فرزند شما در دوران پیش‌نوجوانی احساساتی مانند اضطراب، خشم، افسردگی و عذاب‌وجدان را به‌طور مرتب بروز می‌دهد؟ بالا بودن میزان روان رنجوری به‌معنای ضعف در واکنش به استرس، ترس از تجربه یا نا‌امیدی در موقعیت‌های روزمره است. آیا فرزند شما با این مسائل درگیر است؟
5. برون گرایی
آیا فرزند شما در دوران پیش‌نوجوانی از کنارِ دیگران بودن انرژی می‌گیرد؟ این ویژگی (برونگرایی) برعکس درون گرایی است که فرد با تنها بودن (تنهایی) انرژی می‌گیرد.
راه های برقراری رابطه دوستی والدین با نوجوان
نوجوان هنوز کامل نشده و در سن سختی قرار دارد، نوجوان باید درچند جبهه مبارزه کند، با تغییرات بدنی که برایش غریب است، با انتظارات والدین که بدن و فیزیک بزرگ شده ولی درعین حال هنوز اطلاعات کامل برای اینکه بتواند خودش را مدیریت کند ندارد و با انتظارات جامعه و توقعاتی که جامعه و گروه همسالان از او دارد، نکته دیگر شکل روانی هویت است که همه را باید مدیریت کند، درحالی که ابراز و توانایی لازم را ندارد.
متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی درباره نحوه برقراری رابطه دوستی والدین با نوجوان تاکید می کند: بنابراین چنانچه والدین خواهان داشتن رابطه درستی با نوجوان هستند باید ویژگی های طبیعی و غیر طبیعی سن او را بشناسند.
نوجوان با دستیابی به استقلال اجتماعی خواهان ایستادن، مخالفت کردن و تصمیم گرفتن است، چنانچه والدین این هویت را بشناسند و خواهان ارتباط سالم با نوجوان باشند با شناخت به ویژگی های خلقی و اخلاقی او می توانند درست عمل کنند.
والدین در تربیت فرزندان مسوول اند وباید با او ارتباط سالم برقرار کنند، همدلی با نوجوان از مهارت های فوق العاده کارگشا است، به دلیل آنکه همیشه نمی توان نیازهای نوجوان را برآورده و یا رفتارش را تایید کرد، اما می توان با همدلی کردن احساساتش را تایید کرد.
با توجه به اینکه ریشه خود مداری در دوران رشد به وجود می آید، برای بهتر مدیریت کردن این امر باید در دوران کودکی و نوجوانی به این مسئله توجه اساسی داشت.
این آسیب شناس اجتماعی با تاکید به اینکه نوجوانان به منظور استقلال طلبی رفتارهایی همانند لجبازی، مخالفت ورزی، منفی گرایی و خودمداری را از خودشان نشان می دهند تا والدین خود را آزمایش کنند، عنوان می کند: بنابراین والدین با کفایت باید با شناخت ویژگی های دوران نوجوانی و بلوغ و با مدیریت درست به این امر که نوجوانش نیاز به مشورت دارد آگاهی کامل پیدا کند. هنگامی که با مشورت نکردن، فقط برای نوجوان خود تعیین تکلیف کنیم، ناخودآگاه نوجوان هم واکنش نشان می دهد، از واکنش هایی که بروز می کند خودمداری و خودمحوری است.
این مشاور خانواده در توصیه والدین بیان کرد: توصیه می شود که والدین با شناخت کامل نسبت به نوجوان، خود مداری را در مورد فرزندشان انجام ندهند و با درک ویژگی های خاص این گروه سنی به عملکردهای بهتر نوجوان در برخورد با مسایل کمک کنند. ویژگی این رده سنی خاص را درک کنند و به هرحال برای دستیابی به این نتیجه باید شناخت کاملی به نوجوان ارائه شود.
انتظارات نوجوانان از والدین
- با ما مثل آدم‌های بزرگ رفتار کنند، نه مثل بچه.
- ایمان داشته باشند که ما رفتار درستی خواهیم داشت.
- همان‌طور که هستیم ما را دوست داشته باشند و به ما عشق بورزند.
- بتوانیم با آنها گفت‌وگو کنیم، اجازه ابراز وجود و اظهارت وجود به ما بدهند.
- حرف‌های ما را بشنوند و سعی کنند ما را بفهمند.
- به ما توجه داشته باشند.
- ما را راهنمایی کنند.
- شاد باشند و با ما حس شوخ طبعی داشته باشند.
- بتوانیم به آنها افتخار کنیم.
- دوست داشتن آنها غیر مشروط باشد، نه مشروط (نه اینکه ما را به خاطر فلان رفتار یا فلان نمره دوست داشته باشند)