مهارت خویشتن داری از جمله نیازهای هر فردی برای زندگی در اجتماع است. نیاز به این مهارت با رسیدن به بلوغ و وارد شدن به جامعه بیشتر محسوس می‌شود برای داشتن زندگی اجتماعی موفق و داشتن روابط مناسب و سازگارانه با دیگران، لازم است افراد مهارت خویشتن‌داری را در خود پرورش دهند. این توانایی در موقعیت‌های تنش‌زایی که اغلب باعث رفتارهای تکانشی می‌شود بسیار یاری‌رسان است. لذا برای گرفتن بیشترین تاثیر از این مهارت باید تلاش کرد تا آن را در دوران کودکی و نوجوانی به فرزندان خود آموخت.
خویشتن داری چیست؟
خویشتن‌داری یا کنترل خود نوعی راهبرد درونی است که به انسان کمک می‌کند دست به اعمالی که نتایج زیان‌بار آشکاری دارد، نزند. این مکانیسم درون فردی سبب می‌شود هر فکری که به ذهنمان در شرایط مختلف خطور می‌کند، بدون تامل در مورد جوانب آن تبدیل به عمل نشود.
مهارت خویشتن داری یکی از مهارت‌های مهم در زندگی به‌حساب می‌آید که در کنترل رفتار به افراد کمک می‌کند و باعث سازگاری بهتر با محیط می‌شود.
اهمیت مهارت خویشتن داری
مهم‌ترین اهمیت خویشتن‌داری این است که کمک می‌کند فرد اشتباهات خود را به‌سرعت متوجه شود و به دنبال رفع آن‌ها برآید. شخصی که از ابتدا با مهارت خودکنترلی رشد یافته، می‌تواند امیال و خواسته‌های خود را به تعویق اندازد. در این حالت می‌تواند عملکرد بهتری برحسب محیط و جامعه از خود نشان دهد و سازگارانه‌تر برخورد کند.
از سوی دیگر، خودکنترلی نسبت به سایر منابع نظارتی و کنترل رفتاری که بیرونی هستند، تاثیر بیشتر و هزینه کمتری دارد؛ بنابراین آموزش این مهارت و پرورش آن به افراد از همان دوران کودکی بسیار اهمیت دارد.
فرآیند رسیدن به خویشتن داری
برای رسیدن به خودکنترلی و خویشتن‌داری باید فرایند زیر را در شرایط و موقعیت‌های متفاوت تمرین کرد:
- تعیین اهداف و استانداردها
- اقدامات رفتاری
- خودارزیابی
- مدیریت خود
ویژگی افراد خویشتن‌دار
به‌طورمعمول، افراد خویشتن‌دار احساسات خوبی نسبت به خود دارند. عزت‌نفسشان بالا است و از منظر دیگران، اشخاصی باکفایت و شایسته عنوان می‌شوند. این افراد متکی‌به‌خود هستند و به توانایی‌های خود اعتماد دارند. همچنین، در موقعیت‌های مختلف سعی می‌کنند منعطف عمل کنند. این حالت سبب می‌شود مواجهه با سختی‌های مسیر خود، فشار روانی و استرس کمتری را تجربه کنند. به‌علاوه، ازآنجاکه توانایی همدلی نیز در این افراد به‌خوبی شکل‌گرفته است و می‌توانند به دیگران کمک کنند.
آموزش مهارت خویشتن‌داری به کودکان
بهترین زمان برای آموزش مهارت خویشتن‌داری، در سنین کودکی است. چراکه در این دوران، چنین مهارتی می‌تواند در شخصیت کودک نهادینه گردد و کارایی و تاثیر بیشتری داشته باشد.
روش‌هایی که برای یاددادن این مهارت به فرزندان پیشنهاد می‌شود.
الگوبرداری از والدین
اولین قدم برای یاددادن خویشتن‌داری، الگو گیری از والدین و سایر اطرافیان کودک است. کودکان همواره مشغول تماشا کردن والدین و یادگیری رفتارهای آن‌ها از طریق مشاهده هستند؛ بنابراین، بهتر است خود والدین نیز تلاش کنند تا بر روی رفتارهای خودکنترل و توجه داشته باشند.
نه شنیدن
توانایی نه شنیدن از دیگران نسبت به برخی درخواست‌های غیرواقع‌بینانه کودک، بسیار مهم است. آموزش این توانایی به عهده والدین کودک است تا به فرزند خود یاد بدهند که محدودیت‌های خود و رفتارش را به‌طور منطقی درک کند. لازم است کودکان یاد بگیرند که باید برای داشتن زندگی اجتماعی موثر، برخی خواسته‌های خود را به تعویق بی اندازند.
به‌علاوه این کار به‌مرور کمک می‌کند تا کودک توانایی نه گفتن را نیز به‌طور غیرمستقیم یاد بگیرد.
پاداش دادن
زمانی که کودک توانست برخی از خواسته‌های خود را کنترل کرده و به تاخیر اندازد، بسیار ضروری است که جایزه بگیرد. چشم پوشیدن از کارهای موردعلاقه برای یک کودک بسیار سخت است و درصورتی‌که در قبال انجام این کار پاداشی دریافت نکند، دست از کنترل رفتار خود خواهد کشید.
این پاداش‌ها باید ساده و کوچک باشند. حتی گاهی می‌تواند فقط یک ابراز کلامی خوشایند یا یک نوازش محبت‌آمیز باشد. مهم این است که متناسب باارزش کاری که فرزند انجام داده، باشد و از نگاه او ارزشمند در نظر گرفته شود.
به‌مرور این رفتارها تبدیل به باورهایی درونی در کودک شده و دیگر نیازی به پاداش بیرونی برای انجام آن‌ها نخواهد داشت.
آموزش مهارت خویشتن‌داری به نوجوانان
تقویت مهارت خویشتن‌داری در نوجوانان ازآن‌جهت ضروری است که در این سن آن‌ها باید اقدام به کنترل نیازهای جنسی خود کنند. این مهارت برای اینکه در آینده وزندگی اجتماعی خود دچار انحراف و مشکل نشوند بسیار لازم و حیاتی است. ازجمله اقدامات برای تقویت این توانایی در این دوران عبارت‌اند از:
- متعهد کردن فرزند متناسب با توانایی‌های وی
- آموزش مسئولیت‌پذیر بودن در قبال رفتارهای خود
- اجتناب از موقعیت‌هایی که منجر به ارضای سریع نیازها می‌شود
- ترک سریع موقعیت‌های وسوسه‌انگیز
- پاداش دادن به خود برای به تاخیر انداختن ارضای خواسته‌ها
- صبر کردن و فکر کردن در مورد هر کاری قبل از اقدام به آن
- تخلیه انرژی و هیجان‌ها به روش‌هایی همچون ورزش و پیاده‌روی