اضطراب اجتماعی در کودکان

اضطراب اجتماعی کودکان باعث می‌شود که کودک در موقعیت‌های اجتماعی گوشه گیر و خجالتی باشد. برخی والدین کودکان خود را کم و بیش خجالتی و کمرو یا اجتماعی و برون گرا توصیف می‌کنند. اما برخی کودکان ترس شدید از موقعیت‌های اجتماعی دارند تا حدی که فرا‌تر از کمرویی عادی است. اضطراب اجتماعی کودکان در صورتی که شناسایی و کنترل شود می‌تواند تا حد زیادی بهبود یافته و باعث پیشرفت اجتماعی کودک شود.

اضطراب اجتماعی کودکان

کودکان دچار اضطراب اجتماعی، ترس و نگرانی شدید در موقعیت‌های اجتماعی و به خصوص موقعیت‌هایی که احتمال دیده شدن و قضاوت شدن زیاد است مثل غذا خوردن در جای عمومی، درس جواب دادن یا ارائه در کلاس، نواختن ساز جلوی جمع و ... دارند. این کودکان عموما از مورد ارزیابی قرار گرفتن ترس و نگرانی شدید دارند. ممکن است ریشه برخی اختلالاتی مثل ترس از مدرسه در واقع اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی باشد.

علل اضطراب اجتماعی در کودکان نوپا چیست؟

کودکان نوپا معمولا با رسیدن به یک سالگی تا حدودی دچار اضطراب و کمرویی می شوند. این رفتار بخصوص در هنگام برخورد با غریبه ها رخ می دهد. این بخشی از رشد اجتماعی و طبیعی کودک بوده و نباید باعث نگرانی والدین شود. با این حال، اگر کودک نوپا همیشه در موقعیت های اجتماعی ترس، اضطراب و خجالت شدیدی از خود نشان دهد می توان آن را یک اختلال اضطراب اجتماعی تلقی کرد.

دلیل خاصی برای ابتلا کودکان نوپا به اختلال اضطراب اجتماعی وجود ندارد. با این حال برخی از مهمترین عواملی که می توانند منجر به اضطراب اجتماعی در کودکان شوند، عبارتند از:

ژنتیک: ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به اختلالات رفتاری دارد. بررسی ها نشان می دهد کودکان نوپایی که سابقه خانوادگی اختلال اضطراب اجتماعی دارند بیشتر دچار این اختلال رفتاری می شوند.

عوامل اجتماعی: مواجهه با برخی موقعیت های اجتماعی باعث استرس و خجالت شدید کودکان می شود. برخی از کودکان نوپا ممکن است به دلیل قرار گرفتن در یک رویداد استرس زای اجتماعی دچار اضطراب اجتماعی مداوم شوند. به عنوان مثال اگر خواهر و برادرها یا والدین، دائماً کودک نوپای خود را در مقابل دیگران تمسخر کنند، این امر ممکن است باعث اختلال اضطراب اجتماعی در کودک شود.

رفتار والدین: کودکان نوپا اگر دائماً از داشتن تعاملات اجتماعی توسط والدین دلسرد شوند، ممکن است مستعد ابتلا به اختلالات رفتاری شوند. در نتیجه کودک در هنگام تعامل با غریبه ها احساس ناتوانی و استرس می کند. همچنین بررسی ها نشان می دهد که محافظت بیش از حد والدین از کودک باعث افزایش اضطراب اجتماعی در کودک می شود.

برخی از کودکان نوپا ممکن است حتی بدون وجود عوامل بالا اختلال اضطراب اجتماعی را تجربه کنند. این مساله می تواند به دلیل شخصیت فردی کودک نوپا باشد.

آیا اضطراب اجتماعی نشانه اوتیسم است؟

اختلال طیف اوتیسم و اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است در چند علامت و نشانه با هم مشترک باشند. اضطراب اجتماعی ممکن است در مبتلایان به اوتیسم نیز رخ دهد. اما نشانه انحصاری اوتیسم نیست. بنابراین، همه کودکان نوپا که اضطراب اجتماعی دارند، الزاما به اوتیسم مبتلا نیستند.

اگر کودک نوپای شما اضطراب اجتماعی دارد، با این تصور که ممکن است اوتیسم داشته باشد وحشت نکنید. اگر دچار نگرانی شدید هستید بهتر است قبل از هر کار با یک متخصص اطفال یا روانپزشک کودکان مشورت کنید. پزشک متخصص برای تشخیص اوتیسم علائم رفتاری کودک را بررسی می کند.

تشخیص اوتیسم در کودکان نوپا شامل چندین ارزیابی از جمله بررسی سابقه رشد کودک از بدو تولد است. تشخیص اوتیسم در کودکان نوپا به ارزیابی های متعدد در سنین مختلف نیاز دارد.

علائم اضطراب اجتماعی در کودکان نوپا کدامند؟

برخی از علائم رایج اضطراب اجتماعی در کودکان نوپا عبارت است از:

دوری از موقعیت های اجتماعی. وقتی از کودک نوپا خواسته می شود که در موقعیت های اجتماعی مختلف مانند بازی یا یک فعالیت گروهی شرکت کند، ترس و ناراحتی شدیدی را از خود نشان دهد.
بی قراری و خجالت شدید. کودک نوپا همیشه هنگام اجتماعات خانوادگی، رویدادهای اجتماعی یا حضور در مهد کودک خجالتی و بی قرار است.
خودداری از فعالیت های جمعی. کودک به شدت از تعاملات اجتماعی خودداری می کند. این رفتار می تواند شامل فعالیت هایی از بازی در مهد کودک گرفته تا صحبت تلفنی با یکی از اقوام باشد.
طولانی شدن زمان انجام کار. از آنجایی که کودک نوپا هنگام شرکت در گروههای اجتماعی دچار بی قراری می شود برای تمرکز و تمام کردن کار به زمان بیشتری نیاز دارد.
ترس از قضاوت شدن. کودکان نوپایی که بیشتر از سه سال دارند ممکن است از ترس تحقیر یا قضاوت شدن از حضور در کنار غریبه ها یا سایر همسالان خودداری کنند.
یک کودک نوپا با اضطراب اجتماعی علاوه بر علائم رفتاری، علائم جسمی را نیز از خود نشان می دهد. علائم جسمی اضطراب اجتماعی در کودکان شامل درد معده، حالت تهوع، تعریق و لرزیدن است.

نشانه‌های اضطراب اجتماعی کودکان

اضطراب اجتماعی کودکان نشانه‌هایی دارد که آن‌ها را در سه دسته‌ی زیر تقسیم کرده‌ایم:

علائم اضطراب اجتماعی در سنین پیش از دبستان

از رو به رو شدن با چیزهای جدید می‌ترسند.
تحریک پذیری بالایی دارند و اغلب گریه می‌کنند و نق می‌زنند.
اغلب به والدین خود می‌چسبند و نمی‌توانند به خوبی صحبت کنند.
خجالتی یا کناره گیرند
در وقت گذرانی و ملاقات کودکان دیگر و پیوستن به گروه‌ها مشکل دارند.

علائم اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان مدرسه‌ای

تعداد دوستان محدود و کمی دارند.
از موقعیت‌های اجتماعی که ممکن است مرکز توجه باشند دوری می‌کنند. مثل حرف زدن با تلفن، سوال پرسیدن یا جواب دادن در کلاس.
نشانه‌های جسمی مثل سرگیجه، دلدرد، تهوع و لرزش در موقعیت‌های اجتماعی.
از حرف زدن با کودکان دیگر و بزرگسالان می‌ترسند.
از انجام فعالیت‌های فوق برنامه و گروهی مثل ورزش و موسیقی گریزان‌اند.
از رفتن به مهمانی و قضاوت شدن توسط دیگران می‌ترسند.
خجالتی و مضطرب هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این اختلال پیشنهاد می‌کنیم مقاله اضطراب اجتماعی را مطالعه کنید.

علائم اختلال اضطراب اجتماعی در نوجوانان

ساکت، منزوی، منفعل هستند و اغلب در انجام امور تردید دارند.
از تحقیر شدن ترس شدیدی دارند.
اغلب دست به سینه و سر به زیر هستند.
دوست ندارند به تلفن جواب بدهند.
ممکن است عادت‌های عصبی مانند پیچاندن مو و یا تکان دادن مداوم دست و پا داشته‌باشند.
اغلب عملکرد ضعیفی در درس‌ها دارند و هیچ‌گاه در کلاس داوطلب نمی‌شوند.
هیچ‌گاه شروع کننده‌ی مکالمه نیستند و آرام و لرزان صحبت می‌کنند.

خجالتی بودن کودکان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی

خجالتی بودن کودکان به خودی خود موضوع مشکل سازی نیست. برخی کودکان اجتماعی‌تر و برخی خجالتی‌تر هستند. خیلی از کودکان در حد نرمال کم رو و خجالتی‌اند، اما می‌توانند روابط دوستی پایداری داشته باشند و زندگی موثر و شادی داشته باشند. خجالتی بودن وقتی مشکل ساز می‌شود که مانع پیوستن به فعالیت‌های روزمره مثل بحث‌های کلاسی و رویدادهای لذت بخش مثل مهمانی، یا ایجاد دوستی‌های بادوام و دوست صمیمی در کودک می‌شود. در صورتی در این حد باشد باید در مورد آن کاری انجام شود. توصیه می‌کنیم مقاله دوست صمیمی را نیز بخوانید.

دلایل بروز اضطراب اجتماعی کودک

عوامل مختلفی می‌تواند در ایجاد اضطراب اجتماعی کودک دخیل باشد. برخی از این عوامل شامل موارد زیر است:

دلایل ژنتیکی

اضطراب اجتماعی کودکان می‌تواند تا حد زیادی وراثتی باشد. بر اساس مطالعات کودکان دارای اضطراب اجتماعی به احتمال بیشتری دارای والدین یا خویشاوندانی هستند که اختلالات اضطرابی دارند. برای کسب اطلاعات در زمینه اختلالات اضطرابی کلیک کنید.

یادگیری و الگوبرداری از والدین

کودکان علاوه بر اینکه می‌توانند اضطراب را از والدین به ارث ببرند، تا حد زیادی اضطراب اجتماعی والدین را الگوسازی می‌کنند. والدینی که از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند، کم رویی و گوشه گیری زیادی را نشان می‌دهند این رفتارها را بیشتر به کودکان یاد می‌دهند. استرس والدین منجر به بروز استرس در کودکان می‌شود و آن‌ها را از قرار گرفتن در محیط‌های اجتماعی باز می‌دارد. در این زمینه مقاله استرس در کودکان اطلاعات مفیدی را در اختیارتان قرار می‌دهد.

روش‌های تربیتی

والدینی که سبک‌های تربیتی بسیار سخت گیرانه اتخاذ می‌کنند، کنترلگری زیادی بر کودک دارند و کودک را بیش از حد مورد سرزنش و انتقاد قرار می‌دهند. اعتماد به نفس و استقلال کمتری به کودک خود می‌دهند و باعث می‌شوند کودک در مورد عملکرد‌های خود ارزیابی منفی پیدا کند. این نوع سبک تربیتی بیشتر کودک را در معرض اضطراب اجتماعی قرار می‌دهد. همچنین مراقبت بیش از حد کودک توسط والدین می‌تواند او را به شدت وابسته کند و نسبت به توانایی عملکرد اجتماعی خود ارزیابی منفی داشته و اضطراب بیشتری در موقعیت‌های اجتماعی نشان دهد.

راهکارهایی برای کاهش اضطراب اجتماعی کودکان

کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی در دسته‌ی کودکان استثنایی طبقه‌بندی نمی‌شوند اما لازم است آموزش‌های ویژه‌ای را برای آن‌ها در نظر بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد کودکان استثنایی کلیک کنید. اگر کودکتان دارای اضطراب اجتماعی است، می‌توانید با روش‌هایی به او کمک کنید تا با این مشکل مقابله کند:

آموزش روبه رو شدن با موقعیت‌های اجتماعی

کودک را برای روبرو شدن با موقعیت‌های اجتماعی ترس آور آماده کنید. می‌توانید در خانه با ایفای نقش و تمرین رفتارهای اجتماعی به کودک کمک کنید کم کم با موقعیت‌های اجتماعی روبرو شود. برقراری ارتباط چشمی، لبخند زدن، پاسخ به سوال‌های دیگران به صورت مودبانه را به آن‌ها آموزش دهید. بهتر است این آموزش‌ها با بازی و ایفای نقش‌های گوناگون همراه باشد.

کار کردن بر روی افکار کودک

فکر‌های کودک را در مورد عواقب هر اتفاق جویا شوید و کم کم به چالش بکشید. برای مثال برای کودکی که ترس از سوال کردن در کلاس دارد و پیش بینی می‌کند مسخره شود، کمک کنید فکر خود را ارزیابی کند مثل اینکه چقدر احتمال دارد واقعا دیگران مسخره او را کنند؟ چه شواهدی وجود دارد؟ بدون قضاوت‌های منفی به او کمک کنید تا افکارش را تغییر دهد و احساس خوبی نسبت به خودش داشته‌باشد.

آزمایش رفتاری

به کودک کمک کنید آزمایش‌های رفتاری کند. برای مثال کودک را تشویق کنید، در کلاس سوالی بپرسد و بعد ارزیابی کند چقدر پیش بینی او در مورد واکنش بقیه درست بود؟ یا بعد از آن چه اتفاقی افتاد؟ موقعیت‌هایی که کودک به کوچک‌ترین موفقیت اجتماعی رسید را شناسایی کنید و آن را برجسته و تشویق کنید. مثل شروع یک مکالمه یا سوال کردن آدرس

او را خجالتی صدا نزنید

سعی کنید از سرزنش کودک یا برچسب زدن به کودک در اجتماع مثل "او کودکی خجالتی است" خودداری کنید. به جای این کار نگرانی‌ها و ناراحتی‌هایش را تصدیق کنید و به او اطمینان دهید که می‌تواند ترس‌های خود را از بین ببرد. به خصوص در جمع‌ها نگویید «دخترم کمی خجالتی است» این کار اضطراب اجتماعی او را تشدید می‌کند، در عوض او را تشویق کنید که صحبت کند و نیازهایش را بیان کند.

درمان اضطراب اجتماعی کودکان

اضطراب اجتماعی کودکان اگر در حد شدیدی باشد و با کارکردهای روزمره زندگی او اختلال ایجاد نماید، بهتر است برای درمان به متخصص روانشناسی مراجعه شود. درمان اضطراب اجتماعی بر اساس ریشه آن صورت می‌گیرد. بر اساس آن مداخلات بر روی ارتباطات والد و کودک، کار کردن روی روش‌های تربیتی والدین، روش‌های رفتاری متمرکز بر کودک صورت می‌گیرد. در صورتی که اضطراب تا حد زیادی ریشه زیستی داشته یا شدید باشد درمان‌های دارویی مثل دارو‌های ضد اضطراب به کار می‌رود. برای درمان می‌توانید مشاوره کودک از مرکز حامی هنر زندگی دریافت نمایید.

تشخیص اضطراب اجتماعی

یک متخصص یا روانپزشک اطفال اضطراب اجتماعی را براساس علائم و نشانه های کودک نوپا که توسط والدین ذکر شده، تشخیص می دهد. وجود کمی اضطراب اجتماعی در کودکان نوپا کاملا طبیعی است. اضطراب اجتماعی علائم زیادی دارد. مشاهده رفتارهای زیر یکی از نشانه های تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان نوپا است:

کودک نوپا در موقعیت های اجتماعی مختلف دچار اضطراب شدید شده و دائماً از تمسخر اطرافیان می ترسد.
اضطراب اجتماعی در فعالیتهای عادی کودک نوپا مانند تحصیل در مدرسه، بازی، دوست یابی و تعامل با افراد دیگر اختلال ایجاد می کند.
اضطراب اجتماعی عادی نیازی به درمان ندارد. اختلال اضطراب اجتماعی بسته به سن کودک نوپا، عوامل محرک و وجود سایر مسائل از طریق روش های مختلف قابل درمان است.
کودک نوپا در برابر قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی به شدت مقاومت می کند. اگر کودک خود را مجبور به شرکت در یک موقعیت اجتماعی کنید، دچار پریشانی و علائم جسمی شدید مانند تهوع می شود.
درمان شناختی رفتاری (CBT): متداول ترین روش درمانی است که برای کمک به کودک نوپای مبتلا به اضطراب اجتماعی استفاده می شود. این درمان شامل چندین مداخله مربوط به سبک زندگی است که برای تامین نیازهای کودک نوپا انجام می شود. در این روش پزشک به والدین نشان می دهد که چگونه در کنترل عوامل محرک و کاهش اضطراب اجتماعی به کودک خود کمک کنند. این درمان در بهبود اختلال اضطراب اجتماعی کودکان تاثیر زیادی دارد.