روان رنجوری یا نوروتیزیسم (Neuroticism) برای فرد استرس، اضطراب، مشکوک بودن به خود و دیگران، نااُمیدی، حسادت، تعصب و حتی بدخُلقی را به همراه دارد. برای هر خصوصیت شخصیتی، مانند روان رنجوری یک طیف گسترده‌ای از حالات مختلف وجود دارد.
روان رنجوری چیست؟
روان رنجوری یکی از حالات شخصیتی است که در فرد نهادینه می‌شود. این حالات شخصیتی گاهی ممکن است به شکل عصبانیت، گاهی به شکل ناراحتی، استرس، احساس تنهایی و حتی نگرانی‌های بی‌مورد از فرد بروز داده شود.
در برخی از مقالات علمی، روان رنجوری به عنوان احساسات منفی یا بی‌ثباتی عاطفی معنی می‌شود. نکته مهم اینکه افراد با شخصیت روان رنجور اغلب ممکن است عصبانیت خود را نقطه قوت خود بروز دهند و از آن کاملا راضی باشند. در پی این موضوع به خود اجازه می‌دهند برای هر موضوعی واکنش‌هایی مانند غر زدن را نشان دهند.
با وجود تفاوت‌هایی که از شخصیت‌های روان رنجور بروز داده می‌شود، روانشناسان تعاریف متعددی را برای آن مطرح کرده‌اند. اما نقطه اشتراک آنها به داشتن گرایش کلی به سمت احساسات منفی متمرکز می‌شود. در واقع باید گفت این حالات به روان مربوط می‌شوند که به نوعی بیماری روانی با پریشانی مزمن همراه است.
تشخیص روان رنجوری
اغلب برای تشخیص میزان درگیری فرد به نوروتیزیسم ارزیابی‌های مختلف انجام می‌شوند. معمولا برای این موضوع به بررسی حالات زیر می‌پردازند:
- به راحتی از کوره در رفتن یا آشفتگی و پریشانی سریع
- نگران بودن برای مسائل مختلف
- انتخاب سخت و حساس بودن برای حتی انتخاب‌های کوچک در زندگی
- تغییر حالات روحی و نوسانات خُلقی
- تحریک‌پذیر بودن
- احساس کسل بودن دائمی
اغلب برای روان رنجوری از نوع منفی حالاتی همچون افسردگی، استرس شدید و اضطراب نیز بروز داده می‌شود.
عوامل موثر بر ایجاد روان رنجوری
طبق تحقیقات انجام شده بر این بیماری موثر بر روح و روان، نیاز به آمادگی و زمینه‌های ژنتیکی و وراثتی برای بروز حالات وجود دارد.
علاوه بر این موضوع عوامل محیطی و دوران کودکی برای توجه به نیازهای آن دوران می‌تواند تاثیر به سزایی در بروز این نوع شخصیت داشته باشند. وقتی عدم وجود عاطفه و صمیمیت در خانواده برای کودک حس شود یا سوء استفاده و کتک زدن کودک وجود داشته باشد، احساس عدم امنیت در کودک شکل خواهد گرفت.
این موارد می‌توانند حالاتی همچون ناتوانی و حتی خصومت را در کودک ایجاد کنند که بسیار موثر بر شکل‌گیری شخصیت او خواهد بود. حالاتی که در کودکی نهادینه می‌شوند می‌توانند بسیاری از اختلالات رفتاری را در بزرگسالی زمینه‌سازی کنند.
تیپ‌های شخصیتی مختلف روان رنجوری
همانطور که اشاره شد، روان رنجوری به اختلالات شخصیتی مربوط می‌شود که مانند هر اختلال شخصیتی دیگر طیف‌های مختلفی از آن وجود دارد. معمولا این اختلال را در سه گروه می‌توان تقسیم‌بندی کرد که شامل موارد زیر هستند:
- انزوا طلب: این دسته از افراد نوروتیزم سعی بر هر چه بیشتر تنها ماندن دارند. می‌توان گفت مردم‌گریز هستند و اغلب از درگیری‌ها پرهیز می‌کنند. معمولا احساسات خود را پنهان می‌کنند و تمایل به متمایز بودن از سایر افراد را دارند.
- مهر طلب: برعکس انزوا طلب‌ها تمایل شدیدی به قرار گرفتن در جمع و مردم دارند. معمولا طبق سلیقه و خواسته دیگران عمل می‌کنند و کارهای بقیه برایشان در اولویت قرار دارد.
- برتری طلب: این گروه معمولا با همه افراد به مشکل بر می‌خورند و باید خواسته آنها نسبت به سایرین اولویت داشته باشد. آنها عصبی، سلطه‌جو، پرخاشگر و همواره نیازمند به رفع اضطراب هستند.
رفتارهای ناشی از شخصیت روان رنجور
افراد روان رنجور که با طیف‌ها و درجات مختلف ممکن است درگیر شوند، اغلب نیازهای متفاوتی دارند که برای ارضاء کردن آنها ممکن است رفتارهای مختلفی را نشان دهند. معمولا این حالات تا زمانی که فرد با اراده خود در پی ارضاء این نیازها باشد خطری برای خود و دیگران ندارد. اغلب این رفتار و نیازها به شکل‌های زیر هستند:
- نیاز به تحسین، تایید و محبت دیگران
- نیاز به حس قدرت و مقام
- تک‌روی و متکی بودن به خود
- مشخص کردن بایدها و نبایدهایی برای حریم زندگی
- جاه طلبی و توجه به بهره از دیگران
درمان روان رنجوری چگونه است؟
به دلیل اینکه روان رنجوری به نوعی از اختلالات شخصیتی مربوط می‌شود، برای درمان باید جنبه‌های مختلف رفتاری و علائم هر فرد به طور دقیق بررسی شود.
معمولا برای درمان روان رنجوری یک نسخه خاص برای همه مبتلایان وجود ندارد. طبق نیاز، علائم، رفتارهای بروز داده شده و شرایط فرد راه درمانی متفاوتی تجویز می‌شود. در این بین مهمترین و روشن‌ترین نکته‌ای که می‌توان بیان کرد به درمان شدن این اختلال مربوط می‌شود.
این اختلال تا حد بالایی قابل کنترل و درمان است. اما نکته مهم اینجاست که خود فرد باید برای این موضوع پیش قدم شود و نیاز به درمان را در خود احساس کند.
مانند بسیاری از اختلالات شخصیتی دیگر روان رنجوری نیز نیاز به میل و پذیرش خود فرد برای درمان دارد. متاسفانه برخی از افراد که به شدت با این اختلال پیش رفته‌اند، نیاز به درمان را در خود حس نمی‌کنند و همواره حق به جانب پیش می‌روند. در این صورت روند درمانی به سختی و با وجود مشکلات متعدد پیش خواهد رفت.
نکته مهم دیگری که در رابطه با درمان روان رنجوری باید توجه کرد این است که هیچ گاه فرد به تنهایی نمی‌تواند روان رنجوری را درمان کند. در نتیجه باید از مشاوران برای این منظور کمک بگیرد.
اقداماتی که باید انجام داد
در مواردی که فرد احساس کند حالات روان رنجوری در خود وجود دارد لازم است اقدامات زیر را انجام دهد:
- تنظیم اولین وقت برای مراجعه به یک مشاور یا روانشناس خبره و حاذق
- کمک گرفتن از تمرینات تنفسی عمیق برای کنترل عکس العمل‌های سریع و نادرست
- انجام تمرینات ورزشی آرامش‌بخش مانند یوگا و مدیتیشن
- پرهیز از انجام تجویزهایِ عمومیِ توصیه شده توسط افراد مختلف
- تمرکز بر توانایی‌های فردی و مطالعه هر چه بیشتر