دیوانه در مقابل عاقل به کسی گفته میشود که نمی‌تواند به درستی از عقل اش استفاده کند. به چنین فردی مجنون گفته می شود؛
روانپریش ها در اصطلاح عامه، دیوانه، و در اصطلاح فقهی و حقوقی جزو مجانین محسوب می‌شوند.
روانپریشی یا سایکوزیس به معنای وضعیت روانی غیرطبیعی ای است که در روانپزشکی برای بیان حالت «از دست رفتن توانایی تفریق واقعیت از خیال » بکار می رود .
سایکوز به انواع متعددی ازاختلالات روانی اطلاق میشود که در طول آنها بیمار فقط دچار توهم و هذیان شود.
هر گاه این افراد به اختلالات شخصیتی نیز دچار شوند، بیماری شان جنون یا سایکوز نامیده می شود، که مشخصاً شامل دو مشخصه است :
هذیان (بیان غیر عمد درک نادرست از وقعیات ) و توهم (دیدن یا شنیدن غیر عمد چیزی که اساسا نبوده و نیست).
اختلالات روان پریشی مانند اسکیزوفرنی (شیزو فرنی یا دوپارگی مغز) یک گروه از بیماری های جدی تاثیر گذار بر ذهن هستند.
این بیماری ها توانایی فکر کردن واضح فرد را مختل می کنند. بیمار نمی تواند خوب قضاوت کند،نمی تواند واکنش عاطفی نشان دهد،نمی تواند ارتباط موثر برقرار کند،نمی تواند واقعیت را درک کند،و نمی تواند رفتار مناسب داشته باشد.
هنگامی که علایم شدید باشند، افراد مبتلا به اختلالات روان پریشی دچار مشکل تماس با واقعیت می شوند، و اغلب قادر به برآوردن خواسته های عادی زندگی روزانه خود نمی باشند.
انواع اختلالات روان پریشی
1. اسکیزوفرنی: شیزو فرنی یا دوپارگی مغز.
افراد بیمار تغییرات رفتاری و علائم دیگری مانند هذیان و توهم دارند.
بیماری باید بیشتر از شش ماه ادامه داشته باشد و عملکرد بیمار در محل کار، مدرسه و اجتماع معمولا معمولا مختل میگردد.
2. اسکیزوافکتیو: بیمار علائم دو اختلال اسکیزوفرنی و اختلالات خلق و خوی، مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی را با هم از خود نشان میدهد.
3. اسکیزوفرین: افراد دارای علائم اسکیزوفرنی، اما تنها بین یک و شش ماه.
4. روان پریشی مختصر: افراد دارای این بیماری، دوره های کوتاه مدت ناگهانی رفتار روان پریشی دارند. عود روان پریشی، اغلب در واکنش به یک رویداد بسیار استرس زا، مانند مرگ در خانواده است. دوره ها معمولا کمتر از یک ماه هستند و بازگشتشان سریع است.
5. هذیانی: افراد دارای این بیماری متوهم به باورهای ثابت نادرست هستند. مانند نوهم دنبال شدن، توطئه و یا داشتن یک بیماری. این توهم ها باید برای حداقل یک ماه باقی بمانند.
6. روان پریشی مشترک: این بیماری هنگامی رخ می دهد که یک فرد در یک رابطه، توهم فرد دیگر را برای خودش باور و تصویب می کند.
7. روان پریشی ناشی از مواد: با استفاده یا ترک برخی مواد توهم زا ایجاد می شود. موادی مانند کرک کوکائین.
8. اختلال روان پریشی ناشی از وضعیت پزشکی: توهم، هذیان، و یا سایر علائم ممکن است ناشی از بیماری دیگری مانند ضربه یا تومور مغزی باشد.
9. پارافرنیا: این یک نوع اسکیزوفرنی است که در اواخر عمر افراد مسن رخ می دهد.
علائم اختلال روان پریشی
علایم اصلی
• توهم
توهم تجربه غیر معمول حسی یا برداشت از چیزهایی است که در واقع وجود ندارند، مانند دیدن چیزهایی که وجود ندارد، شنیدن صداها، بو ها، یا طعم و مزه عجیب در دهان، و یا احساسی بر روی پوست بدون علت.
• هذیان
هذیان باورهای غلط متداوم و سازمان یافته ای هستند که حتی پس از دریافت اطلاعات دقیق و منطقی دور رفتنی نیستند. مثلاً، کسی باور دارد که غذای خاصی مسموم است، حتی اگر ثابت شود که غذا خوب است، باز هم از توهم رنج می برد.
سایر علائم شایع
• گفتار آشفته و نامنسجم
• تفکر اشتباه و گیج بودن
• رفتار عجیب و غریب، و احتمالاً خطرناک
• حرکات آهسته و یا غیر معمول
• عدم علاقه به بهداشت شخصی
• عدم علاقه به فعالیت
• ایجاد مشکلات در مدرسه یا محل کار و یا در روابط
• سردی، احساس جدایی و ناتوانی در بیان احساسات
• نوسانات خلقی، افسردگی یا شیدایی یا دوقطبی
علل
عوامل ارثی – ژنتیکی،
فشار های خیلی شدید روانی، جسمی و محیطی که به دلیل آمادگی از قبل در عوامل ژنتیکی، باعث ظهور بیماری می شوند،
الکل و داروهای خاص ،
بیماریهای دوقطبی(مانیا افسردگی)،
تومورهای مغزی،
صرع،
افسردگی سایکوتیک،
اسکیزوفرنی،
زسکته مغزی.
تفاوت میان اختلالات روانپریشی و روان نژندی (سایکوتیک و نوروتیک)
اختلالات Psychosis و Neurotic :
نوروتیک در فارسی به روان نژندی (اختلال خفیف و طبیعی) ترجمه شده و سایکوتیک به روان پریشی (اختلال شدید).
سایکوز یا روانپریشی به انواع جدی اختلالات روانی اطلاق میشود که در طول آنها بیمار ممکن است دچار توهم و هذیان شود.
در روان شناسی اختلالات روانی به دو دسته : نوروتیک و سایکوتیک تقسیم می شوند.
نوروتیک یا اختلال های روان نژندی و سایکوتیک یا اختلال های روان پریشی ترجمه شده اند. اما بیماران روان نژند خصوصیاتی دارند که بسیار رایج و شناخته شده اند.
روانپریشی یا Psychosis به معنای وضعیت روانی غیرطبیعی است و اصطلاحی است که در روانپزشکی برای حالتی روانی به کار میرود
که اغلب به صورت «از دست دادن تماس با واقعیت» توصیف میشود.
واژه سایکوز از ترکیب دو کلمه یونانی “psyche” به معنای روان و “-osis” به معنای وضعیت غیرطبیعی تشکیل شده،و به معنی وضعیت روانی غیرطبیعی است که حالت های مختلفی را دربر می گیرد ولی اصلی ترین ویژگی آنها نوعی قطع ارتباط با واقعیت است.
روان پریشی نوعی نابسامانی روانی است که فرد مبتلا، با دنیای واقعی ارتباط برقرار نمی کند و درک صحیحی از واقعیات ندارد،مثل بیمارانی که دچار توهم و جنون هستند. از شاخص ترین آنها می توان به اضطراب، وسواس، افسردگی، ترس های مرضی و هیستری اشاره کرد.
بیماران دچار اختلال شخصیت مرزی بین این 2 گروه قرار می گیرند.
برجسته ترین تفاوت اختلال سایکوتیک و نوروتیک در درجه آگاهی فرد نسبت به حالت خود است.
اختلالات نوروتیک اشاره به بیماری هایی دارد که فرد از وجود آن، خودش رنج می برد اما برای جامعه بی خطر است.
سایکوز به انواع جدی اختلالات روانی اطلاق میشود که در طول آنها بیمار ممکن است دچار توهم و هذیان شود.
گاه افراد سایکوتیک اختلال شخصیت نیز دارند. جنون یا سایکوز نوعی قطع ارتباط با واقعیت است.
بیماریهای روان پریشی درصد کمی از بیماریهای پزشکی را شامل می شوند و تنها پنج درصد بیماریهای روانپزشکی در این مقوله قرار دارند
و در کل جمعیت شیوعی در حدود یک درصد دارند .
شکایات منجر به مراجعه: بیماران ممکن است حالات زیر را تجربه کنند :
▪ شنیدن صداها
▪ ترس ها یا عقاید عجیب وغریب
▪ سردرگمی (Confusion)
خانواده ها ممکن است به دلیل تغییرات غیرقابل توجیه دررفتار جویای کمک شوند.
چنین تغییراتی شامل رفتار عجیب یا رعب آور میشود (گوشه گیری،بدبینی، تهدید).
دربالغین جوان ممکن است صرفاً با تغییرات پایدار در عملکرد، رفتار یا شخصیت (همچون گوشه گیری ) تظاهر یابد و اصولاً خبری از علایم سایکوتیک بارز نباشد. ممکن است با کاتاتونیا یا برآشفتگی Agitation تظاهر یابد.
در درمان این بیماران می توان هم روان درمانی را اتخاذ کرد و هم استفاده از دارو .
بیماریهای نوروتیک تمام عملکرد شخصیت را دربرنمی گیرند و فرد می داند که رفتار یا افکارش بهنجار نیست. او معمولاً اضطرابی دائمی دارد و اغلب حرکاتی کودکانه به نمایش می گذارد و نمی تواند با واقعیت جامعه خویش کنار بیاید،نمونه بیماریهای نوروتیک مثل وسواس، اضطراب، ترسهای مرضی (فوبیا)، هیستری و پارانویا است.
کسی که مبتلا به اختلالات سایکوتیک است تمام آنچه را که در توهم می بیند یا خیال می کند، واقعی محسوب می کند و در خود نیازی به درمان نمی بیند.
برجسته ترین تفاوت اختلال سایکوتیک و نوروتیک در درجه آگاهی فرد نسبت به حالت خود است. مثلا شخص نوروتیک توهم دارد و صحنه هایی را می بیند که با واقعیت جور نیست، خودش می داند که اینها پوچ و بی اساس است و باید به دنبال درمان باشد. اما کسی که مبتلا به اختلالات سایکوتیک است تمام آنچه را که در توهم می بیند یا خیال می کند، واقعی محسوب می کند و در خود نیازی به درمان نمی بیند. نمونه ی بارز اختلالات سایکوتیک اسکیزوفرنی و دوقطبی است.
اختلالات سایکوتیک
اختلالات سایکوتیک بیماری هایی را شامل می شود که هذیان و توهم دارند و ممکن است برای جامعه خطر داشته باشد.
در درمان این بیماران دارو حرف اول را می زند. اختلالات سایکوتیک به میزان زیادی سنجش واقعیت را مختل می کنند.
تشخیص های اختصاصی به ماهیت و مدت علایم و علت آن در هنگام تشخیص بستگی دارند.
درمان
درمان بسته به علت جنون متفاوت است. در اکثر مواردبستری شدن در بیمارستان های اعصاب و روان لازم است. داروهایی که توهمات شنوایی (“صداهای شنیده شده”) و هذیانها را کاهش می دهند، و تفکر و رفتار را پایدار می کنند، (داروهای سایکوتیک) مکمل هستند یعنی اغلب به تنهایی موثر نمی باشند..
گروه درمانی یا مشاوره روان شناسانه نیز کمک کننده است.
دارودرمانی
نسل اول آنتی سایکوتیک‌ها
1. بوتیروفنون ها مانند هالوپریدول و دروپردیول
2. فنوتیازین ها مانند کلرپرومازین، فلوفنازین، تیوریدازین، تری فلوپرازین و پرومتازین
3. تیوگزانتین ها مانند تیوتیکسن و فلوپنتیکسول
نسل دوم آنتی سایکوتیک‌ها (جدیدترند) مانند الانزاپین ، کلوزاپین ، ریسپریدون ، کوئتیاپین ، زیپراسیدون
نسل سوم مانند پیپرازول
هالوپریدول (Haloperidol)
رده درمانی: داروهای ضدروان‌پریشی از دسته بوتیروفنونها.
اشکال دارویی: قرص، آمپول
هالوپریدول برای درمان روانپریشی تجویز میشود. درمان علائم اختلالات حاد و مزمن سایکاتیک مانند اسکیزوفرنی،
حالات مانیک و سایکوز ناشی از دارو همچنین برای درمان مشکلات شدید رفتاری در کودکان و درمان سندرم Tourette (تورت)مصرف شود.
هالوپریدول اثر درمانی خود را عمدتاً با انسداد گیرنده‌های دوپامینی اعمال می‌نماید.
گیرنده‌های آلفا-آدرنرژیک و موسکارینی نیز توسط هالوپریدول تا حدودی مسدود می‌شوند.
آرامش بیش از حد و خواب‌آلودگی، بی‌ثباتی خلقی، کابوس‌های شبانه، بی‌خوابی، تحریک و سرخوشی .
در مصارف طولانی مدت دیسکینزی دیررس ممکن است ایجاد گردد.
دیسکینزی (Dyskinesia) یک اختلال حرکتی است که اغلب شامل کندی حرکات ارادی یا حرکات مکرر غیر ارادی مانند تیک و کره است.
آثار ضد موسکارینی نظیر یبوست، خشکی دهان، احتقان بینی، احتباس ادرار و تاری دید نیز به ندرت بروز می‌نماید.
عوارض خارج هرمی خصوصاً واکنش‌های دیستونیک و آکاتزی، بخصوص در تیروئید سمی‌شایع تر می‌باشند.
عوارضی از قبیل خستگی و ضعف گاهی بروز می‌نماید.
تری فلوپرازین ( Trifluoperazine)
رده درمانی: داروهای ضد روانپریشی
اشکال دارویی: قرص و آمپول
تری فلوپرازین در درمان روانپریشی بکار میرود، و در درمان اضطراب ، سرگیجه و تهوع نیز کاربرد.
تری فلوپرازین از گروه فنوتیازینها است. مکانیسم اصلی اغلب این داروها مهار گیرنده های دوپامینی در سلولهای مغز است.
عوارض: کاهش فشار خون , یبوست , خشکی دهان , خواب آلودگی، سرگیجه، سردرد، بی قراری، مشکلات خواب،
اختلال حافظه یا تمرکز، سبکی سر، تهوع، استفراغ، اسهال، تغییرات اشتها یا وزن، مشکلات پستان، تغییر در قاعدگی و اختلالات جنسی